102 De Ongeziene Stromen: Concentratie van Technologische Macht

, ,

Tien Ontwikkelingen 

Die Onze Toekomst Bepalen

2 Concentratie van Technologische Macht: Hoe “Big Tech” Onze Wereld Vormt

 

In onze steeds digitaler wordende wereld heeft technologie de macht om levens te transformeren, economieën te veranderen en zelfs samenlevingen opnieuw vorm te geven. Maar diezelfde technologie is niet gelijk verdeeld. De concentratie van technologische macht in handen van een paar bedrijven en individuen roept fundamentele vragen op: wie controleert de digitale infrastructuur van morgen? En wat betekent dat voor democratie, privacy en gelijkheid?

De digitale infrastructuur omvat alles van internetverbindingen tot sociale media en clouddiensten. Het idee dat enkele bedrijven deze infrastructuur beheersen, roept ethische en politieke zorgen op, zoals een mogelijk verlies van keuzevrijheid of toenemende ongelijkheid.

De opkomst van Big Tech: Van Garage naar Wereldmacht

In de afgelopen drie decennia zijn technologiebedrijven als Google, Apple, Amazon, Facebook (nu Meta), en Microsoft geëvolueerd van kleine startups naar mega-corporaties met een wereldwijde reikwijdte. Wat ooit begon in garages en universiteitslaboratoria is nu uitgegroeid tot een macht die nationale regeringen overtreft. Een treffend voorbeeld is de marktkapitalisatie (de totale waarde van alle aandelen van een bedrijf) van Apple, die hoger is dan het BBP van veel landen, waaronder Nederland.

Deze concentratie van macht komt voort uit een combinatie van factoren:

  • Netwerkeffecten: Hoe meer gebruikers een platform heeft, hoe aantrekkelijker het wordt. Denk aan sociale media of zoekmachines: wie zoekt er tegenwoordig nog op iets anders dan Google? Dit betekent dat platforms aantrekkelijker worden naarmate meer mensen ze gebruiken. Een voorbeeld is WhatsApp: het wordt nuttiger omdat “iedereen” erop zit.
  • Data als valuta: Big Tech heeft toegang tot ongekende hoeveelheden persoonlijke en zakelijke data. Data is niet alleen de nieuwe olie, maar ook de motor achter innovatie en monopolisatie. Geld is vervangen door Data… Data stelt bedrijven in staat om producten te verbeteren, doelgerichte advertenties te maken en marktvoordelen te behalen.
  • Kunstmatige Intelligentie (AI): AI versterkt de dominantie van Big Tech door ongeëvenaarde schaalvoordelen. Bedrijven als OpenAI (met ondersteuning van Microsoft) leiden de AI-revolutie, wat het speelveld voor concurrenten verkleint. Kunstmatige Intelligentie gebruikt grote hoeveelheden data om systemen slimmer te maken. Grote bedrijven hebben een enorm voordeel omdat zij toegang hebben tot meer data.

Technologische Macht, Privacy en Democratie: Een Spanningsveld

De concentratie van technologische macht heeft ingrijpende gevolgen voor democratie en burgerrechten. Big Tech beïnvloedt niet alleen hoe we communiceren, maar ook hoe we denken en stemmen.

  • Informatiecontrole: Sociale media hebben zich ontwikkeld tot de belangrijkste kanalen voor nieuwsconsumptie. Algoritmes (rekenregels, gestuurd door het doel om jouw aandacht zo lang mogelijk vast te houden) bepalen wat we zien, wat ons vormt en wat soms polariserende of misleidende inhoud versterkt en zelfs polarisatie in de hand werkt. Een voorbeeld is de invloed van Facebook tijdens verkiezingen, waar algoritmes soms misinformatie versterken in plaats van bestrijden.
  • Lobby en politiek: De praktijk waarbij bedrijven politici proberen te beïnvloeden. Big Tech investeert hierin om regels te voorkomen die hen zouden beperken.
    Grote techbedrijven hebben immense financiële middelen om lobbygroepen te financieren die beleid beïnvloeden. In de VS gaf Amazon in 2022 meer uit aan lobbyen dan veel farmaceutische bedrijven. Dit schept een ongelijk speelveld waarin bedrijven wetgeving naar hun hand zetten.
  • Toezicht en privacy: Van slimme luidsprekers tot zoekmachines (verzamelt gegevens om diensten te verbeteren, maar creëert risico’s voor inbreuk op persoonlijke gegevens): Big Tech weet meer over ons dan onze naasten. De controle over deze technologieën door een handvol bedrijven bedreigt de privacy. Het debat over Apple’s plannen voor “client-side scanning” (waarbij je persoonlijke data wordt geanalyseerd) toont hoe machtige bedrijven ook ethische grenzen kunnen oprekken.

Economische Gevolgen: Van Innovatie naar Monopolie

Aanvankelijk werd Big Tech geprezen om hun innovatieve kracht en de creatie van banen. Maar naarmate bedrijven groeien, wordt innovatie vaak geremd in plaats van gestimuleerd. Startups die concurreren met gevestigde bedrijven worden vaak overgenomen of weggeconcurreerd.

  • Marktdominantie: Platforms als Amazon en Google hebben markten zoals e-commerce en zoekmachines volledig gedomineerd. Dit beperkt de keuzevrijheid van consumenten en maakt het moeilijk voor nieuwe bedrijven om te concurreren. Het beperkt concurrentie en kan consumenten schaden door hogere prijzen en minder keuze.
  • Data-machtspositie: Bedrijven met veel data kunnen nieuwe producten ontwikkelen en diensten personaliseren. Dit voordeel maakt concurrentie bijna onmogelijk. Bedrijven die toegang hebben tot enorme datasets verbeteren hun AI-modellen ook sneller, wat de kloof met kleinere bedrijven vergroot. Dit leidt tot een zelfversterkend mechanisme waarin de sterksten alleen maar sterker worden.

Sociale Impact: Ongelijkheid en Exclusie

De concentratie van technologische macht draagt bij aan een groeiende kloof tussen de technologische elite en de rest van de samenleving.

  • Digitale ongelijkheid: Terwijl de ontwikkelde wereld steeds afhankelijker wordt van technologie, hebben veel landen en gemeenschappen nog geen toegang tot basisvoorzieningen zoals internet. Toegang tot technologie en het internet blijft ongelijk verdeeld, zowel tussen landen als binnen samenlevingen. Terwijl Big Tech hun winsten vergroot, blijft basisconnectiviteit voor miljarden mensen onbereikbaar.
  • Arbeidsmarkt: Automatisering en AI bedreigen traditionele banen. AI en robots nemen eenvoudige banen over, terwijl de nieuwe banen vaak technische vaardigheden vereisen die niet voor iedereen toegankelijk zijn. Hoewel Big Tech nieuwe werkgelegenheid schept, is dit vaak hooggespecialiseerd werk dus niet toegankelijk voor iedereen. De technologische elite groeit, terwijl veel mensen achterblijven.

Kan Regulering de Macht Balanceren?

Overheden wereldwijd proberen de macht van Big Tech te beperken. Europa heeft hierin een leidende rol met wetgeving zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de Digital Markets Act, die bedrijven verplicht eerlijke concurrentie te bevorderen. Maar regulering blijft uitdagend, vooral omdat technologiebedrijven vaak globaal opereren terwijl wetgeving nationaal of regionaal is.

  • Antitrustzaken: Dit zijn rechtszaken die proberen monopolies te doorbreken door bedrijven te verplichten eerlijk te concurreren. In de VS en de EU zijn meerdere rechtszaken aangespannen tegen Google en Amazon vanwege monopolistisch gedrag. Deze zaken duren echter jaren en hebben vaak beperkte impact.
  • Data-soevereiniteit: Dit verwijst naar de controle over gegevens die binnen de grenzen van een land moeten blijven. Er ontstaat een roep om data op te slaan binnen nationale grenzen. Dit beperkt de invloed van buitenlandse technologiebedrijven, maar brengt nieuwe uitdagingen met zich mee, zoals hogere kosten en complexere regelgeving.
  • Transparantie-eisen: Begrijpen hoe algoritmes werken, is essentieel om te voorkomen dat technologie onze keuzes ongemerkt beïnvloedt. Overheden eisen steeds vaker dat algoritmes transparanter worden. Dit is cruciaal om te begrijpen hoe technologie onze keuzes beïnvloedt, van wat we kopen tot op wie we stemmen.

De Weg Vooruit: Decentralisatie en Verantwoordelijkheid

Hoewel Big Tech machtig blijft, biedt technologie ook oplossingen om deze macht te decentraliseren:

  • Blockchain-technologie: Dit is een technologie die informatie veilig en zonder centrale controle opslaat, wat meer autonomie kan bieden. Gedecentraliseerde systemen zoals blockchain bieden een alternatief voor gecentraliseerde macht. Crypto-currencies en gedecentraliseerde sociale netwerken zijn voorbeelden van hoe technologie macht kan verspreiden.
  • Open source-beweging: Open source-projecten maken hun code toegankelijk, zodat iedereen kan bijdragen of het kan gebruiken. Open source-initiatieven zoals Linux en Signal tonen dat samenwerking zonder monopolie mogelijk is. Het stimuleren van open technologie kan de afhankelijkheid van Big Tech verminderen.
  • Publieke bewustwording:  Consumenten hebben de kracht om veranderingen te forceren door bewust alternatieven te kiezen. Bewustzijn bij consumenten is cruciaal. Door privacy-vriendelijke alternatieven te gebruiken en kritisch te kijken naar hoe data wordt verzameld, kunnen we de macht van Big Tech beperken.

Conclusie: Technologische Macht, Menselijke Waarden

De concentratie van technologische macht is een van de grootste uitdagingen van onze tijd. Het roept fundamentele vragen op over democratie, economie en sociale rechtvaardigheid. Hoewel technologie ons leven heeft verbeterd, mag dit, voor mijn gevoel, niet ten koste gaan van burgerrechten als gelijkheid en vrijheid. We moeten ons toch allemaal thuis kunnen voelen in onze samenleving?

De weg vooruit vraagt om samenwerking tussen overheden, bedrijven en burgers. Technologie moet niet slechts een middel zijn voor winst en macht, maar een kracht die ten dienste staat van de samenleving. Alleen door macht te decentraliseren, transparantie te eisen en ethiek centraal te stellen, kunnen we een toekomst bouwen waarin technologie een kracht van goed is in plaats van een bron van ongelijkheid.

Wat zijn de sterkste troeven die mensen in handen hebben om
de Concentratie van Technologische Macht tegen te gaan?

 

1. Publieke Bewustwording (doel van deze blog)

Kennis en educatie zijn cruciaal om de monopolieposities van Big Tech te doorbreken. Mensen moeten begrijpen:

  • Hoe data wordt verzameld en gebruikt.
  • Wat de impact is van algoritmes op bijvoorbeeld nieuwsconsumptie en politieke keuzes.
  • Welke alternatieven bestaan voor de dominante platforms.

Acties:

  • Organisaties en activisten kunnen campagnes voeren om bewustwording te vergroten.
  • Scholen en universiteiten kunnen mediageletterdheid en digitale ethiek in hun curriculum opnemen.

Informatie is macht. Als meer mensen begrijpen hoe Big Tech werkt, kunnen ze bewustere keuzes maken en hun stem laten horen in beleidsdiscussies.

2. Bewuste Consumentenkeuzes

Individuen kunnen bewust alternatieven kiezen die minder afhankelijk zijn van Big Tech. Dit gaat om het gebruik van:

  • Privacygerichte zoekmachines zoals DuckDuckGo of Brave in plaats van Google.
  • Alternatieve sociale netwerken zoals Mastodon, die gebaseerd zijn op open source en decentralisatie.
  • Encryptie-gebaseerde communicatiemiddelen zoals Signal of ProtonMail in plaats van WhatsApp en Gmail.

Wanneer consumenten massaal overstappen naar platforms die privacy respecteren of macht decentraliseren, verliezen Big Tech-bedrijven marktaandeel en invloed. Het gedrag van consumenten bepaalt uiteindelijk het succes van alternatieven.

3. Overheidsregulering en Beleidsdruk

Overheden hebben de macht om Big Tech te reguleren en verantwoordelijk te houden. Sterke wetgeving en handhaving kunnen marktdominantie tegengaan:

  • Antitrustwetten: Overheden kunnen monopoliebedrijven opsplitsen en hun marktdominantie beperken, zoals in eerdere gevallen met Microsoft en Standard Oil.
  • Data-soevereiniteit: Landen kunnen eisen dat data lokaal wordt opgeslagen om nationale controle te behouden.
  • Transparantie-eisen: Overheden kunnen bedrijven verplichten om algoritmes openbaar te maken, zodat mensen begrijpen hoe hun gegevens worden gebruikt en welke inhoud ze voorgeschoteld krijgen.

Regelgeving kan Big Tech dwingen om verantwoorder te opereren, terwijl concurrenten meer ademruimte krijgen.

4. Open Source en Decentralisatie

Open source-software en gedecentraliseerde technologieën bieden alternatieven voor gecentraliseerde controle:

  • Blockchain-technologie: Hiermee kunnen gegevens veilig worden opgeslagen zonder dat een enkele entiteit controle heeft.
  • Open source-projecten: Platforms zoals Linux en Signal laten zien dat samenwerking mogelijk is zonder winstoogmerk of monopolie.

Gedecentraliseerde technologieën verspreiden de macht en maken het moeilijk voor een enkel bedrijf om controle te claimen.

5. Maatschappelijke Organisaties en NGO’s

Organisaties zoals Privacy International, Bits of Freedom en Access Now spelen een sleutelrol in het verdedigen van digitale rechten. Ze:

  • Dringen aan op strenge privacywetten.
  • Helpen mensen juridische stappen te ondernemen tegen datamisbruik.
  • Informeren over hoe technologiebedrijven opereren.

NGO’s hebben expertise en middelen om zowel publieke druk uit te oefenen als juridische stappen te ondernemen.

6. Lokale Innovatie en Startups

Door lokale innovaties te ondersteunen en startups een eerlijke kans te geven, kan de afhankelijkheid van Big Tech worden verminderd:

  • Overheden kunnen subsidies en steunprogramma’s aanbieden aan technologische startups.
  • Startups kunnen zich richten op nichemarkten waar Big Tech minder dominant is.


Kleine bedrijven brengen vaak innovatieve oplossingen en meer diversiteit in het aanbod.

7. Ethische Investeringen

Investeerders en pensioenfondsen kunnen invloed uitoefenen door hun kapitaal te herverdelen naar ethisch verantwoorde technologiebedrijven en initiatieven:

  • Impact investing: Kapitaal investeren in bedrijven die transparantie, privacy en maatschappelijke impact hoog in het vaandel hebben.
  • Desinvesteren: Geld weghalen uit Big Tech-bedrijven die ethische grenzen overschrijden.


Geldstromen sturen de markt. Door kapitaal te herverdelen, kan de dominantie van Big Tech worden beperkt.

Conclusie

De concentratie van technologische macht is niet onvermijdelijk of onoverkomelijk. Mensen hebben sterke troeven in handen, van bewuste keuzes en collectieve actie tot politieke druk en technologische alternatieven. De sleutel ligt in samenwerking: individuen, overheden en organisaties moeten samen optreden om technologie eerlijker, transparanter en mensgericht te maken. 

Ook uit onverwachte hoek kunnen we concentraties can technologische macht aanpakken. Van hacktivisme (individuen of groepen die geloven dat digitale middelen krachtige instrumenten kunnen zijn om onrecht aan de kaak te stellen) tot coöperatieven, van gaming tot satire, de strijd tegen de concentratie van technologische macht kan onverwachte vormen aannemen. Deze geniale middelen benadrukken dat creativiteit, samenwerking en innovatie minstens zo krachtig zijn als juridische of economische strategieën. Juist door gebruik te maken van onverwachte en originele ideeën kan een beweging ontstaan die echt impact heeft.

Het aanpakken van Big Tech is een uitdaging, maar zeker niet onmogelijk.

 

Jeroen Teelen (+4o)

 

 

0 antwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.