Taalmodellen voor schrijvers:
Slim hulpmiddel of creatieve valkuil?

Een nieuw gereedschap onder de loep

“Gebruik jij taalmodellen om je blogs te schrijven?” Het antwoord is een simpel “Ja natuurlijk! Er gaat bijna geen stuk de deur uit zonder dat ik mijn ‘maatje’ er even naar heb laten kijken…” Ik zie ze namelijk als zeer zinvol gereedschap bij het schrijven van teksten, het opdoen van ideeën, het ordenen van activiteiten,  het onderzoeken van een onderwerp, enz… Het voelt dus als de timmerman die zijn gereedschapskist pakt. Niet meer, niet minder. Het is geen ghostwriter of magische oplossing, maar een hulpmiddel dat je werk makkelijker, sneller en beter kan maken – mits je het goed inzet, en dat laatste kán nog best eens een uitdaging zijn, maar daar kom ik zo op terug.

Waarom zou je als auteur een taalmodel wíllen gebruiken?

Laat ik beginnen met een simpele observatie: bij elke (technologische) revolutie is er weerstand. Ik herinner me nog de discussies over de computer in de jaren tachtig. Net zoals er toen mensen waren die zwoeren bij de typemachine, de analoge fotografie, of de ouderwetse tekenen-pen voor grafisch werk en de cynische opmerking: “Ik heb nog een telefoon waar je gewoon mee kunt bellen!”, hoor ik nu schrijvers zeggen: “Ik schrijf nog gewoon met mijn eigen brein!” – alsof AI dat van hen zou afnemen…

Die scepsis is wel begrijpelijk want je moet bereid zijn om je huidige manier van werken ter discussie te stellen en dat wil niet iedereen zomaar… dat kost overtuigingskracht en vervolgens nog tijd om te wennen. Is het een verbetering of een bedreiging? Verlies ik mijn vakmanschap als ik meega of juist mijn baan/klant als ik niét meega? Als we terugkijken, zien we dat diezelfde twijfels er waren bij de overstap van film naar digitale fotografie, van handgeschreven manuscripten naar tekstverwerkers, van tekenpen naar digitaal ontwerp en van encyclopedieën naar zoekmachines en Wikipedia.

De realiteit is dat de mensen die AI nu voor hun schrijven afzweren (menig auteur!), de ‘gereedschapskist’ nog niet serieus hebben uitgeprobeerd, en dat durf ik inderdaad zo stellig te beweren. Ik ben er namelijk van overtuigd dat binnen enkele jaren tijd zelfs de ‘late majority’ auteurs dit gereedschap zal gebruiken. Uiteindelijk is het de praktijk die bepaalt of iets nuttig. Onderzoek het eerst serieus, voordat je het afwijst! Je zult er geen spijt van krijgen, ook al ben je een technologie-leek! Hoeveel fotografen die ooit zweerden bij analoge camera’s werken nog steeds zonder de digitale techniek? Juist!

Mijn eigen ervaringen?

Ik was stomverbaasd bij mijn eerste poging… Ik had net een briefje geschreven en deelde het, gewoon uit nieuwsgierigheid, met ChatGPT (toen nog 3.5, einde 2023). Binnen een seconde had ik ineens uitstekend commentaar met goede verbeter-suggesties op m’n scherm. Dát zet aan tot nader onderzoek natuurlijk. Je ziet waar ze goed in zijn, en je merkt ook vanzelf wel waar de beperkingen liggen. Inmiddels beschouw ik de taalmodellen dus als mijn ‘maatjes’, een soort collega’s die me zeer uitgebreid ondersteunen.

1. Snelheid en efficiëntie

Niet iedereen heeft de luxe om urenlang op een perfecte zin te broeden. Een taalmodel kan een eerste opzet maken, suggesties geven of je helpen uit een ‘writer’s block’. Het is als een assistent die de ruwe randjes afvijlt.

2. Inspiratiebron

Soms zit je vast. Een model kan ideeën aandragen, een andere invalshoek bieden of een onderwerp uitdiepen waar je zelf niet aan dacht. Een soort brainstormpartner die altijd beschikbaar is.

3. Taalverbetering

Vooral als je geen native speaker bent of worstelt met stijl, kan een taalmodel je tekst polijsten. Het maakt zinnen vloeiender, corrigeert fouten en helpt je professioneel overkomen. Trouwens de opdracht: “Vertaal dit in het Chinees, Duits, Frans of…” is voor zo’n model natuurlijk maar een fluitje van een cent.

4. Onderzoekshulp

Wil je feiten checken, context toevoegen of een breder kader schetsen? Taalmodellen kunnen snel informatie samenvatten of je wijzen op relevante invalshoeken – een soort ingebouwde researchstagiair. En wat denk je van een controle op consistentie in je teksten? Ze kunnen teksten van anderen op merites beoordelen en de sterke en zwakke punten in rederingen of bewijsvoering aangeven.

Voorbeelden van ‘even snel’…heel handig?

1. 1. Ik krijg een stuk ter beoordeling opgestuurd en vraag aan ChatGPT (of elk ander model):
      Stap 1. Vat deze tekst samen in maximaal X zinnen en geef de belangrijkste boodschap weer
      Stap 2. Geef een beoordeling van de tekst op inhoud, kenpunten, logica, strijdigheden, onderbouwing, taalgebruik en impact.
      Stap 3. Formuleer verbeter-suggesties voor de gehele opzet, per item of herschrijf de gehele tekst naar aanleiding hiervan.
   2. Ik moet ‘op maat’ brieven schrijven over een complex onderwerp naar meerdere partijen met elk verschillende belangen?
      Stap 1. Ik formuleer mijn belangen, benoem de doelgroepen en hun rol in het onderwerp.
      Stap 2. Ik vraag ChatGPT vervolgens voor elk van de genoemde partijen een brief op maat te schrijven. Ik kan ook de vorm (verhalend, puntig, scherp, genuanceerd, formeel of informeel) opgeven. Zelfs als het maar om kleine werkzaamheden gaat, zul je zien dat je verrast wordt door het resultaat en het gebruiksgemak. Taal- en stijl-fouten zijn niet langer een onderwerp, nee, dát doet ie natuurlijk sowieso goed!
   3. Ik kreeg laatst een vraag over de technische tekst op een foto van een, voor mij onbekend defect onderdeel van een apparaat. Ik had geen idee wat het voorstelde maar gaf ChatGPT de foto en vroeg om de uitleg. Verrassend en heel snel volgde een beschrijving van het onderdeel, het apparaat waarin het vaak voorkwam, type, verkrijgbaarheid… en welke stappen te nemen voor reparatie en zelfs welke alternatieve mogelijkheden er zijn.

Je eigen Taalmodel (GPT)?
Naast standaard taalmodellen gebruik ik vooral mijn eigen GPT’s. Dat zijn mijn eigen versies van het gereedschap. Zeg maar, op maat gemaakt, die mijn schrijfstijl kennen en hanteren. Ik heb ze getraind hoe ze een onderwerp moeten ‘aanvliegen’, feiten moeten checken, problemen vooral scherp moeten formuleren, verhalend, losjes geschreven, diepgang etc etc. Ik heb er zo meerdere gemaakt die elke andere doelen dienen. Mijn ‘maatjes’ kennen me dus door en door en zijn zelfs in staat om mijn uitgesproken belangstelling voor bepaalde onderwerpen of mijn persoonlijke valkuilen te voorspellen of in een tekst te verwerken.

Bijvoorbeeld de “Azijn-Pisser”. Dit model heb ik speciaal getraind om teksten of onderwerpen zo negatief mogelijk te benadren.

Voorbeeld: Ik vraag aan de standaard ChatGPT: “Wat vind je van subsidies?”

GPT-reactie: “Subsidies kunnen nuttig zijn om gewenst gedrag te stimuleren, marktfalen te corrigeren of maatschappelijke doelen te bereiken. Denk aan duurzame energie, onderwijs of innovatie. Ze kunnen echter ook marktverstorend werken en inefficiënties in stand houden. De effectiviteit hangt af van heldere doelen en evaluaties.”

De ‘Azijn-Pisser’-GPT-reactie: “Subsidies zijn geldverspilling en houden inefficiënte bedrijven kunstmatig in leven. Ze belonen middelmatigheid en verstoren de markt. In plaats van innovatie en zelfredzaamheid te stimuleren, creëren ze afhankelijkheid en bureaucratische rompslomp.”

Door met zo’n kritische AI te sparren, krijg ik snel inzicht in mogelijke tegenargumenten en kan ik mijn inzichten aanscherpen en verbreden en teksten doeltreffender formuleren.

Maar er zijn ook nadelen! In welke gevallen kun je het dus beter laten liggen? 

Verlies van authenticiteit – Als je te veel leunt op een model, wordt je tekst generiek of onpersoonlijk. Lezers voelen dat. Een machine (want écht intelligent zijn ze nog niet) heeft geen ziel, jij wel. Ik houd er van om problemen zo scherp mogelijk te formuleren en daarbij vind ik eventuele ‘lange tenen’ minder belangrijk. Toen ik een tekst, waar ik eigenlijk tevreden over was, voor het eerst door ChatGPT (3.5) haalde, weet ik nog dat ik boos werd over het resultaat. Alle scherpte was weg en het was eigenlijk een tekst zonder ruggengraat geworden. Ik heb ‘m toen uitgelegd waarom ik juiste scherpte wilde zonder alles weg te nuanceren. Ik heb de GPT ‘opgevoed’ vanuit de gedachte: “Doornroosje wordt niet wakker van een slaapliedje” en dat werkte uitstekend.

Het maken van eigen GPT’s is een van die essentiële ervaringen die je moet meemaken om een oordeel te kunnen vellen over het nut van taalmodellen. Zelfs het ontdekken van onregelmatigheden in de jaarcijfers is een fluitje van een cent!

Fouten en bias – Taalmodellen zijn dus niet perfect. Ze kunnen onjuistheden overnemen uit hun ’trainingen’ of eenzijdige standpunten (Bias) weergeven. Er staan soms zelfs keiharde fouten in een tekst en dan blijkt ineens dat ie een voorbeeld als maat neemt, iets zelf verzonnen heeft of ‘richtlijnen van niet bestaande instituten’ aanhaalt… Tja… heel gevaarlijk dus.

Ethiek en originaliteit – Sommigen zien het als valsspelen. Als je een model je hele blog laat schrijven en dat als jouw werk presenteert, waar ligt dan de grens? Ik zie trouwens geen enkele reden om dit te doen. Ik vind schrijven leuk omdat het mijn gedachten ordent, mijn blikveld verbreedt en nuancering afdwingt en dat bepaalt mede het verhaal. Ik houd van analytisch en scherp en in die fase laat ik me graag inspireren en pas na mijn tekstuele voorzet mag ‘m lezen en van commentaar voorzien… ik gebruik het waar ik denk dat dit goed is. Het blijft mijn stuk. Ik merk wel dat er soms een bepaald woordgebruik er in of een bepaalde stijl binnensluipt die je zelf eigenlijk niet hanteert. Dat is mij dus ook wel overkomen en daar waak ik nu dus extra voor.

❌ Uit principe – Dat is een houding waar ik niets mee kan. Wat is het nut van dit soort principes? Sommige auteurs vinden dat echt schrijverschap zonder hulpmiddelen moet. Dat is een keuze, net zoals een timmerman kan kiezen voor handwerk in plaats van een elektrische zaag. Of dat verstandig is, bepaal je gewoon helemaal zelf! De waarde van een tekst zit uiteindelijk in de inhoud, de stijl en de boodschap, niet in de gebruikte middelen. Een principe zonder onderbouwing is geen rationeel argument, maar slechts een persoonlijke overtuiging.

Mijn conclusie: een hamer, geen huis

Een taalmodel is een prachtig gereedschap, maar het bouwt niet het hele huis voor je. Het helpt je spijkers te vinden en spijkers te slaan, maar jij bepaalt waar ze naartoe gaan. De kunst is om het te gebruiken zonder jezelf te verliezen. Voor de een is het een must, voor de ander een no-go – en beide zijn prima.

Wat telt, is dat je werk jouw stem blijft dragen, met of zonder digitale assistent. Daarom ontwikkel ik mijn eigen GPT’s die mijn stijl herkennen en zelfs mijn favoriete onderwerpen kunnen uitdiepen. Maar uiteindelijk blijft het mijn blog, mijn visie en mijn stem.

Tot slot even over het hanteren van ‘nieuw gereedschap’. Ik heb gemerkt dat je best even moet wennen aan je nieuwe assistent en dat je die dus ook moet ‘opvoeden’ in jouw manier van werken (onderzoek en invalshoeken) en manier van schrijven (scherpte, stijl en dergelijke). Ik heb ‘mijn maatje’ meerdere keren vervloekt, voordat ik het leerde waarderen en die ’tijdruimte’ moet je bereid zijn te nemen.

Het is allemaal niet zo moeilijk, maar je moet het wel willen doen! Type in je browser: “ChatGPT.com” in en je kunt aan de slag! Probeer je het een maand en concludeer dan of je er mee verder wilt gaan… Zet zou me oprecht verbazen als je me na die maand zou bellen dat je er alsnog vanaf ziet!

Jeroen Teelen

28 februari 2025