Vervolg op Blog 106!

Digitale alter ego’s: de toekomst van werk, identiteit en economie

Een dagboek over je leven schrijven? Dat wordt straks steeds lastiger, want we zijn niet langer slechts wie we in het fysieke leven zijn. De grens tussen ons fysieke en digitale bestaan vervaagt in rap tempo, en dat brengt fundamentele veranderingen met zich mee. Het feit dat ik regelmatig mijn (onzinnige) excuses maak aan bijvoorbeeld ChatGPT en zo’n simpel ’taalmodel’ zelfs al als partner zie in projecten waaraan ik werk, zegt natuurlijk iets over mijzelf, maar ook over de veranderingen in de dagelijkse manier van werken die nu zichtbaar worden bij de ‘innovators’ en de ‘early adopters’ in onze samenleving. Van social media-profielen en online identiteiten tot volledig gepersonaliseerde avatars in digitale werelden – de manier waarop we onszelf presenteren, wordt steeds meer ook een kwestie van digitale creatie. Dit fenomeen, de opkomst van digitale personae (entiteiten) en de bijbehorende ‘avatar-economie’, is niet langer sciencefiction, maar een realiteit die zowel economische, sociale als filosofische vragen oproept, zoals:

• • Digitale alter ego’s; wat is de toekomst van werk, identiteit en economie?
  • Van mens tot avatar: nemen digitale alter ego’s ons leven over?
  • Digitale identiteiten; wie ben jij in de online wereld?
  • Leven we straks meer als avatar dan als mens?
  • Zijn digitale alter ego’s daarmee de toekomst voor iedereen?
  • De toekomst van identiteit; wanneer ben jij nog echt?
  • Wat als je daar gewoon niet aan mee wilt gaan doen?

Inleiding:

Een avatar kan alles zijn. Het is een door jou gecreëerde entiteit met door jou bedachte unieke kenmerken. Je kunt bijvoorbeeld een nauwkeurige digitale versie van jezelf maken, compleet met je eigen stem, beeltenis en menselijke eigenschappen zoals kennis, ervaring, temperament en communicatiestijl. Met geavanceerde AI kan zelfs je denk- en communicatieniveau worden gekopieerd. Kortom, jij bent het zélf die in deze digitale wereld acteert, terwijl je fysiek gewoon in je stoel zit en geniet van Bach of Mozart. Benauwend? Dit is nog maar het begin, want als je bedenkt dat je tegelijkertijd ook elke fantasie-persoonlijkheid zelf kunt creëren (niet van echt te onderscheiden, compleet met karakter, kennis en ervaringen) en hem/haar een eigen rol kunt laten spelen in die digitale wereld, dan zijn de grenzen pas echt helemaal weg…

De psychologische impact van het constant schakelen tussen digitale en fysieke identiteiten

Het continue wisselen tussen digitale en fysieke identiteiten is niet zonder gevolgen. Waar we vroeger slechts één sociale rol tegelijk vervulden – als werknemer, ouder, vriend of partner – kunnen we nu meerdere digitale identiteiten tegelijk hanteren. Dit kan leiden tot identiteitsversnippering, waarbij het steeds moeilijker wordt om een coherente ‘ik’ te definiëren. Wie ben je echt als je overdag een zakelijke professional bent in een virtuele vergaderomgeving, ’s avonds als een fantasie-avatar een online gamewereld betreedt en tussendoor een social media-influencer bent met een zorgvuldig gecureerde digitale persona?

Neurowetenschappers wijzen op de cognitieve belasting die deze constante rolwisselingen met zich meebrengen. Stanford Virtual Human Interaction Lab doet onderzoek omtrent langdurige interactie met meerdere digitale identiteiten.  Dit kan leiden tot verhoogde mentale stress en verminderde concentratie in de fysieke wereld. die deze constante rolwisselingen met zich meebrengen. Ons brein is van nature gewend om sociale contexten te begrijpen en zich eraan aan te passen, maar als deze contexten exponentieel toenemen en volledig verschillend kunnen zijn per digitale ruimte, kan dat ook leiden tot stress en mentale uitputting. Het fenomeen van ‘digitale dissociatie’ – waarin iemand zich meer verbonden voelt met zijn digitale identiteit dan met zijn fysieke zelf – wordt steeds vaker geconstateerd, vooral onder jongeren die opgroeien met deze realiteit.

In de fysieke wereld gedragen we ons anders op een zakelijke meeting dan op een feestje met vrienden. Digitale identiteiten laten deze scheidslijnen vervagen, waardoor professionele en persoonlijke identiteiten door elkaar kunnen lopen. Dit kan leiden tot spanningen, bijvoorbeeld wanneer een digitale persona die bedoeld was voor sociale interactie plotseling impact heeft op een zakelijke reputatie. Denk aan werknemers die in de metaverse avatars gebruiken die totaal niet passen bij hun professionele rol – of nog extremer: mensen die moeite hebben om na intensief gebruik van een digitale identiteit terug te schakelen naar hun fysieke zelf.

Psychologen benadrukken dat het belangrijk is om balans te vinden en bewust te blijven van de invloed die digitale identiteiten op ons welzijn hebben. Het creëren van duidelijke scheidslijnen tussen digitale en fysieke rollen kan helpen om mentale belasting te verminderen.

De opkomst van digitale personae

Digitale identiteiten zijn niet nieuw. Iedereen met een social media-profiel of een gaming-account heeft al een digitale persona. Maar de mate van personalisatie en de impact ervan nemen toe.

In de metaverse, in platforms zoals VRChat, Roblox (een hit bij jonge kinderen) en Decentraland (digitale economie en sociale ruimte), creëren mensen volledig op maat gemaakte avatars die hun fysieke zelf vervangen. Voor sommigen is dit een verlengstuk van hun identiteit; voor anderen een kans om iemand compleet anders te zijn. Dit roept interessante vragen op over authenticiteit: is een digitale persona een masker, of juist een meer authentieke versie van iemand?

Bovendien zien we steeds vaker dat digitale personae worden gebruikt voor werk en sociale interactie. Virtuele influencers, zoals Lil Miquela en Shudu, verdienen geld zonder een fysieke vorm te hebben. Mensen werken als avatars in digitale kantoren en bouwen carrières binnen virtuele werelden. Dit toont aan dat de scheiding tussen ‘echt’ en ‘digitaal’ steeds minder relevant wordt.

Een historisch perspectief laat zien dat de behoefte aan een alternatieve identiteit altijd al heeft bestaan. Van pseudoniemen in literatuur tot alter ego’s in de muziekwereld, de mogelijkheid om een alternatieve versie van jezelf te creëren, heeft een diepe culturele en psychologische basis. De digitale wereld heeft dit concept echter exponentieel versneld en uitgebreid.

De economie van avatars: geld verdienen zonder fysiek te zijn

De avatareconomie draait op virtuele goederen, NFT’s (digitale eigendomsbewijzen op de blockchain) en gepersonaliseerde ervaringen. Miljoenen worden uitgegeven aan skins in Fortnite, digitale kleding in Zepeto en vastgoed in Decentraland. Waarom? Omdat de waarde van bezit niet langer beperkt is tot de fysieke wereld. Wat je avatar draagt en bezit, bepaalt je status en identiteit net zoals kleding en bezittingen dat in de echte wereld doen.

Hier liggen enorme commerciële kansen. Merken zoals Gucci, Nike en Balenciaga investeren al zwaar in digitale mode, waarbij virtuele outfits net zo gewild (en soms zelfs duurder) zijn dan fysieke tegenhangers. Tegelijkertijd ontstaat er een nieuw type economie, waarin makers van digitale assets – van modeontwerpers tot architecten van virtuele gebouwen – een rol spelen die net zo serieus is als in de traditionele creatieve sector.

Een opvallend voorbeeld is de verkoop van een digitaal huis, genaamd ‘Mars House’, dat in 2021 voor meer dan $500.000 werd verkocht als een NFT. Dit onderstreept dat digitale goederen dezelfde waarde kunnen vertegenwoordigen als fysieke eigendommen, mits ze exclusiviteit en status uitstralen. Ook techbedrijven springen hierop in: Meta en Apple ontwikkelen technologieën waarmee avatars steeds realistischer en functioneler worden in de digitale wereld.

Sociale en ethische implicaties

Met de opkomst van digitale personae en avatars rijst de vraag: wie zijn we eigenlijk in de digitale wereld? En belangrijker nog: wie bezit onze identiteit?

Grote techbedrijven zoals Meta en Microsoft bouwen infrastructuren voor digitale identiteiten, maar dit betekent ook dat onze personae grotendeels in handen zijn van commerciële partijen. Wat als een platform je avatar verwijdert, of je digitale eigendommen in beslag neemt? In een wereld waarin digitale identiteiten steeds meer waarde hebben, wordt eigenaarschap en controle over die identiteit een cruciale kwestie.

Daarnaast is er de psychologische impact. Mensen kunnen zich vrijer voelen in hun digitale vorm dan in hun fysieke leven. Dit kan bevrijdend zijn, maar ook leiden tot fragmentatie van identiteit of vervreemding van de realiteit. Wat gebeurt er als iemand zich meer verbonden voelt met zijn avatar dan met zijn fysieke lichaam? En hoe beïnvloedt dit menselijke relaties?

Ethisch gezien zijn er ook zorgen over misbruik. Deepfake-technologieën maken het mogelijk om digitale personae na te bootsen en te manipuleren. Dit kan leiden tot identiteitsfraude, desinformatie en zelfs psychologische schade wanneer iemand zich geconfronteerd ziet met een gemanipuleerde versie van zichzelf. Wetgeving rondom digitale identiteit staat nog in de kinderschoenen, waardoor het een juridische grijze zone blijft.

Internationale ontwikkelingen en regelgeving

Landen als Zuid-Korea en Japan lopen voorop in de acceptatie en regulering van digitale identiteiten. In Zuid-Korea wordt gewerkt aan een wettelijk erkend digitaal paspoort waarmee avatars officieel kunnen functioneren als verlengstukken van fysieke personen. Dit zou deuren openen voor een bredere acceptatie van digitale identiteiten in formele contexten, zoals werk en handel.

In Europa wordt er nagedacht over richtlijnen rondom digitale identiteit en eigendom van virtuele goederen. De EU heeft al regelgeving op het gebied van data-eigendom en privacy zoals de GDPR (Europese wet die in mei 2018 van kracht werd en regels stelt voor het verzamelen, verwerken en opslaan van persoonlijke gegevens van EU-burgers), maar er ontbreekt nog een specifiek kader voor digitale personae. Dit is een cruciale ontwikkeling om misbruik en uitbuiting in de avatareconomie te voorkomen.

De toekomst: hybride identiteiten en nieuwe werkmodellen

De toekomst ligt in hybride identiteiten: combinaties van fysieke en digitale persoonlijkheden die naadloos in elkaar overlopen. Mensen zullen verschillende avatars hebben voor verschillende doeleinden: een zakelijke avatar voor werk in een virtueel kantoor, een sociale avatar voor interactie met vrienden en een gaming-avatar voor entertainment.

Dit brengt ook nieuwe werkmodellen met zich mee. Waarom zou een werknemer fysiek naar kantoor gaan als hij of zij net zo effectief kan werken als avatar in een digitale omgeving? Bedrijven moeten zich voorbereiden op een wereld waarin werk deels in de metaverse plaatsvindt, waarbij de grenzen tussen het fysieke en digitale vervagen.

Bovendien ontstaan er compleet nieuwe beroepen: avatarstylisten, digitale vastgoedmakelaars en zelfs psychologen gespecialiseerd in digitale identiteit. Dit toont aan dat de digitale economie niet slechts een aanvulling is op de fysieke wereld, maar een volwaardige, parallelle realiteit wordt.

Wat als je niet wilt meedoen aan de digitale revolutie?

Niet iedereen voelt zich comfortabel bij de opkomst van digitale alter ego’s. Maar is offline blijven nog een optie? Hoewel je er bewust voor kunt kiezen om geen avatar te gebruiken, wordt digitale identiteit steeds vaker een voorwaarde voor werk, sociale interactie en eigendom in de metaverse. Grote bedrijven en overheden ontwikkelen digitale paspoorten en online identiteiten die steeds meer verweven raken met ons dagelijks leven.

Vergelijk het met sociale media: je kunt ervoor kiezen om geen Facebook, LinkedIn of Instagram te gebruiken, maar in de praktijk kan dit je netwerk, carrièrekansen of toegang tot informatie beperken. In een toekomst waarin vergaderingen plaatsvinden in virtuele kantoren en digitale reputatie een steeds grotere rol speelt, kan ‘offline blijven’ betekenen dat je minder mee kunt doen in de samenleving.

Dit roept ethische vragen op: moet digitale deelname een vrije keuze blijven, of wordt het een impliciete verplichting? En wie bepaalt de regels van deze digitale samenleving? Overheden en bedrijven zullen zich hier bewust van moeten zijn om ervoor te zorgen dat mensen niet gedwongen worden om een digitale persona te creëren als ze dat niet willen.

Identiteitsverlies, manipulatie en ethische vraagstukken

Terwijl digitale avatars ons nieuwe vormen van zelfexpressie en interactie bieden, brengen ze ook serieuze risico’s met zich mee. Waar ligt de grens tussen een verrijkte digitale identiteit en het verlies van ons echte zelf? Misschien kunnen we daar nog geen antwoord op geven, maar er zijn wel een paar overwegingen:

Identiteitsverlies:
Hoe langer we een digitale versie van onszelf gebruiken, hoe groter de kans dat deze avatar meer ‘wij’ wordt dan ons fysieke zelf. Dit fenomeen is vooral zichtbaar in virtuele werelden en sociale media, waar mensen zich vaak comfortabeler voelen met hun online persona dan met hun echte verschijning. Wat gebeurt er als iemand zich niet langer kan identificeren met zijn fysieke lichaam, maar vooral leeft door zijn digitale alter ego?

Manipulatie:
Avatars en deepfake-technologie maken het steeds makkelijker om digitale identiteiten te vervalsen. Dit kan variëren van onschuldige filters tot gevaarlijke situaties waarin iemand zich voordoet als een ander. Politici, beroemdheden en zelfs gewone burgers kunnen slachtoffer worden van identiteitsmisbruik, waarbij hun stem en gezicht digitaal gereconstrueerd worden zonder hun toestemming. Hoe bewaken we de echtheid van onze online interacties als de grens tussen realiteit en fictie steeds verder vervaagt?

Ethische vraagstukken:
Moeten we avatars zien als een vorm van vrijheid, of als een potentieel gevaar? Wat als bedrijven deze technologie gebruiken om ons gedrag te sturen, bijvoorbeeld door hypergepersonaliseerde avatars die perfect inspelen op onze voorkeuren en emoties? En hoe zit het met consent: wie controleert eigenlijk onze digitale representatie?

De opkomst van digitale alter ego’s dwingt ons dus om na te denken over de toekomst van identiteit. Zijn we nog altijd eigenaar van ons eigen beeld, of wordt dat stukje bij beetje overgenomen door de digitale wereld?

Avatars als creatieve en economische kans

Naast risico’s, openen ze ook nieuwe deuren (tools voor creativiteit en economische verdienmodellen).

Creativiteit en zelfexpressie
Met avatars kunnen mensen zichzelf op nieuwe manieren uitdrukken. In virtuele werelden zoals de metaverse, of platforms zoals VRChat en Second Life, ontwerpen gebruikers unieke digitale alter ego’s die hun identiteit of fantasieën weerspiegelen. Kunstenaars en modeontwerpers experimenteren met virtuele kleding en 3D-gestileerde personages die in de echte wereld onmogelijk zouden zijn. Een avatar kan zo een verlengstuk worden van iemands creatieve visie.

Economische kansen en de metaverse
Steeds vaker worden avatars ook een verdienmodel. Denk aan influencers zoals Lil Miquela, een volledig digitale persoon met miljoenen volgers die samenwerkingen aangaat met grote merken. Ook binnen de metaverse ontstaan nieuwe economieën: gebruikers kopen en verkopen digitale outfits, land en accessoires voor hun avatars, soms voor duizenden euro’s. Dit creëert nieuwe banen, van digitale modeontwerpers tot ‘metaverse-makelaars’ die virtueel vastgoed verhandelen.

De vraag is niet meer óf avatars een rol spelen in onze toekomst, maar hoe groot die rol zal worden. Zullen we in de toekomst allemaal een digitale versie van onszelf hebben die niet alleen sociaal, maar ook financieel actief is en misschien zelfs ook ons dagelijkse gedrag gaat beïnvloeden?

Hoe beïnvloedt een digitale avatar iemands sociale interacties en zelfbeeld?

Wanneer we een digitale avatar creëren, maken we vaak een versie van onszelf die nét iets anders is dan wie we in het echte leven zijn. Misschien kiezen we een idealer uiterlijk, gedragen we ons zelfverzekerder, of experimenteren we met een identiteit die offline minder vanzelfsprekend voelt. Dit kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben voor sociale interacties en zelfbeeld.

Sociale interacties:
Avatars kunnen barrières wegnemen. Iemand die in het echte leven verlegen is, kan zich in een online omgeving juist vrijer uitdrukken. Dit is vooral zichtbaar in gaming en virtuele werelden zoals VR-chatrooms, waar gebruikers makkelijker vrienden maken en diepgaande gesprekken voeren. Aan de andere kant kan de anonimiteit van avatars er ook voor zorgen dat mensen zich anders gedragen dan ze normaal zouden doen – soms positiever, maar soms ook negatiever, zoals in het geval van online toxiciteit en cyberpesten.

Zelfbeeld:
Het constant zien van een ‘perfectere’ versie van jezelf kan impact hebben op hoe je jezelf in het echte leven ziet. Dit wordt ook wel het Proteus-effect genoemd: mensen gaan zich gedragen naar de eigenschappen van hun avatar. Als iemand online altijd als een zelfverzekerde, charismatische figuur optreedt, kan dat doorsijpelen naar het echte leven – maar het kan ook een kloof creëren tussen iemands digitale en fysieke zelf, wat tot onzekerheid of ontevredenheid leidt.

De grote vraag is dan ook: wanneer worden avatars een gezonde vorm van zelfexpressie, en wanneer beginnen ze ons echte zelf te vervangen?

Ik heb altijd aan de ‘Early Adopter/Innovator’-kant van technologie gestaan. Dat betekent dat ik niet alleen nieuwe snufjes omarmde, maar ook een eindeloze stoet van verontwaardigde zuchten en steevaste bezwaren om me heen hoorde. Hier een kleine bloemlezing uit decennia van technologische weerstand:

• Wij hoeven geen telefoon want de telefooncel is dichtbij.
• Televisie is een schande voor je sociale vaardigheden.
• Waarom zou ik E-mail willen? De brievenbus staat om de hoek.
• Ik koop nooit een mobiele telefoon want dan kunnen ze me altijd bereiken en dat wil ik niet.
• Telebankieren is niets voor mij.
• Ik heb alles al, ik hoef geen computer.
• Welke idioot bedenkt zoiets? (IPad)
• DigID ga ik niet doen.
• Smartphone? Nee dank je, ik ben zelf al slim genoeg.
• Smartwatch? Wat een onzin. Klokken genoeg!
  
• Social Media is gevaarlijk, daarom doe ik er niet aan mee.
• Ik ga als auteur geen ChatGPT gebruiken want… (scala aan argumenten).
• Dit soort artikelen zijn een dermate ver van mijn bed show, dat ik het tijdverspilling vind om er ook maar over na te denken.

Voor mij voelt het als: Laten we vooral géén moeite doen om te begrijpen waar de wereld naartoe gaat. Heeft vroeger altijd goed gewerkt! Ik zeg hiermee natuurlijk niet dat je alles moet omarmen. Nee, heel kritisch zijn is goed en ik snap de drempel, maar niet de argumenten…

Het zijn de argumenten van de ‘Late Majority’ en de ‘Laggards’. Een hekel aan, of een angst voor, technologie is natuurlijk begrijpelijk, maar het neemt niet weg dat op een bepaald moment toch de wal het schip keert.  Je hebt dus al die tijd aan de rand van een gemeenschap gelopen en daarvan de effecten bemerkt en op een bepaald moment wordt je dan soms toch gedwongen om in de pas te gaan lopen. Kijk het bovenstaande lijstje nog eens door… Waar sta jij zelf?

Conclusie: een onvermijdelijke verschuiving

Digitale personae en de avatareconomie zijn niet langer een niche-experiment, maar een fundamentele verschuiving in hoe we onszelf definiëren en economische waarde creëren. Dit brengt immense kansen, maar ook uitdagingen. Hoe zorgen we ervoor dat onze digitale identiteiten echt van ons blijven? Wat betekent authenticiteit in een wereld waar we zelf bepalen hoe we eruitzien en wie we zijn? En hoe bereiden bedrijven en overheden zich voor op een economie die grotendeels buiten de fysieke realiteit opereert?

Wat vaststaat, is dat deze revolutie al begonnen is. De vraag is niet óf we eraan meedoen, maar hoe bewust we de regels van deze nieuwe werkelijkheid vormgeven. Overheden, bedrijven en individuen moeten zich nu gaan afvragen welke rol ze willen spelen in deze onvermijdelijke digitale transformatie.

 

Jeroen Teelen

20 maart 2025