Deel 1: Morele drift door gebrek aan ruggengraat?

De moraal als kompas volledig in de mist

Deze blog beschrijft hoe het ontbreken van een gedeeld moreel kompas leidt tot maatschappelijke desoriëntatie. Ze pleit voor hernieuwde ethische reflectie om richting te geven aan de samenleving.

Inleiding:

Bestuurlijke slapheid: Waarom Nederland zijn morele ruggengraat verliest

Ik weet niet hoe het u vergaat, maar met enige regelmaat kan ik werkelijk niet uitleggen waarom mensen non-rationele beslissingen nemen onder druk van een slimme ’tweet’, een groeps-mening of een vermeend recht van anderen… Is dat, een goed doordacht, ‘koers bijstellen’ of is het niets anders dan (al of niet tijdelijk) bezwijken voor druk vanuit de omgeving… als iemand piept, dan doen we het gewoon maar even niet… vooral geen discussies!

Pragmatische tolerantie noemen we dat, en we zijn er in Nederland wereldberoemd om. Soms misschien even ‘handig’ maar zeker niet altijd goed verdedigbaar. Het maakt namelijk ook dat we als burger ons morele kompas dreigen kwijt te raken omdat we het gedrag van bestuur niet meer begrijpen… Ik heb een paar zeer concrete voorbeelden verzameld die ik u wil voorleggen:

Het is een zorgwekkend fenomeen dat instanties, bestuurders en zelfs hele sectoren hun principes overboord gooien, niet omdat het moet, maar omdat het (even) gemakkelijker is. Het bespaart gedoe, wordt dan gezegd, maar ik denk dat het resultaat meer is dan dat.

Het is geen pragmatisme, maar capitulatie.

De Nederlandse traditie van tolerantie en polderen verwordt tot een cultuur van angstgestuurd bestuur, waar:

• Één gekwetste tweet zwaarder weegt dan jarenlange beleidsvisie.
• Een handjevol activisten bepaalt wat een museum aan de muur mag hangen.
• HR-afdelingen privé-uitspraken op LinkedIn afstraffen alsof het staatsgevaarlijke misdrijven zijn.

Hoe kon het zover komen?

1. Het risicomijdende bestuur
   Ambtenaren en managers handelen niet meer vanuit overtuiging, maar uit angst voor ophef. Het devies: “Liever tien keer buigen dan één keer ongelijk krijgen.” Volg de regels, want dan kun je niets fout doen. Eigen initiatief, rationele of morele afweging is gevaarlijk!
2. De tirannie van een minderheid
   Een kleine groep die slim moralistische argumenten inzet (racisme, trauma, uitsluiting) kan onevenredige invloed uitoefenen, omdat instituties geen tegengas meer durven te geven.
3. Het verdampende gezond verstand
   Wanneer een school Kerst afschaft “omdat het niet inclusief is”, maar wél een iftar (maaltijd waarmee moslims het vasten verbreken tijdens de ramadan) organiseert, is dat geen beleid meer – dat is paniekvoetbal.

Waarom dit gevaarlijk is

• Het ondermijnt vertrouwen – Burgers/medewerkers snappen niet meer waarom iets wél of niet mag en dat stimuleert polarisering bij de bevolking.
• Het kweekt hypocrisie – Religieuze groepen die vrouwenrechten schenden krijgen subsidie, maar een Zwarte Piet moet wél weg.
• Het doodt debat – Wie een afwijkende mening heeft, wordt niet weerlegd, maar gecanceled.

Dan rest ons een land over waarin principes zijn ingeruild voor paniekmanagement, niemand nog weet wat mag of waarom, en waar ratio en redelijkheid het onderspit delven tegen de knikkende knieën van politiek correcte bestuurders.

Even wat voorbeelden:

1. Docent berispt om historisch citaat
   

   In 2021 werd een leraar op een middelbare school in Rotterdam op non-actief gezet nadat hij in een les over slavernij een stuk had voorgelezen uit De negerhut van Oom Tom van Harriet Beecher Stowe. In dat fragment kwam het woord negervoor – destijds een gebruikelijke term, bedoeld om het denken van die tijd te laten zien. Een leerling zette een opname online, waarna er op sociale media een golf van verontwaardiging ontstond. Het schoolbestuur koos voor imago boven inhoud en schorste de docent.

   Het incident toont hoe snel morele paniek op sociale media leidt tot reflexmatig ingrijpen. In plaats van context en uitleg krijgen we censuur en angst. Academische vrijheid en onderwijsinhoud worden ingeruild voor publieke gevoeligheden. Het gevolg: docenten die zichzelf gaan censureren en leerlingen die minder leren over hoe het écht was. Bestuurders die bij elk zuchtje maatschappelijke verontwaardiging hun koers laten varen, zijn niet voorzichtig. Ze zijn stuurloos. Anders gezegd: slecht bestuur.

2. Iets soortgelijks speelde bij Floris van den Berg,
   

   De docent aan de Universiteit Utrecht. Hij werd door het bestuur teruggefloten toen hij openlijk kritiek uitte op de invloed van de ‘woke’-beweging binnen het academisch onderwijs – een onderwerp dat ‘reuring’ opleverde. Van den Berg signaleert dat docenten, inclusief hijzelf, steeds vaker aan zelfcensuur doen uit angst voor negatieve reacties of cancelling. De conclusie is dezelfde als bij voorbeeld 1:

   Een bestuur hoort niet op de stoel van de docent te gaan zitten – en omgekeerd.
   Een goed bestuurder kan hooguit vinden dat ie zich er niet mee kan vereenzelvigen en treedt dan af…
   Een nóg betere bestuurder weet die rollen goed te scheiden, zowel intern als extern – en verdedigt juist het recht van medewerkers om binnen de grenzen van de wet vrijuit te spreken, ook als dat ongemakkelijk is. Want academische vrijheid is geen gunst, maar een fundament.
   Het feit dat de rest van zo’n bestuur niet ingrijpt, zegt ook iets?

3. Museum haalt kunstwerk weg
   

   Concreet voorgedane situatie: In 2020 verwijderde het Stedelijk Museum in Amsterdam tijdelijk een installatie van kunstenaar Zanele Muholi, die de intersectionaliteit van ras en gender verkende, na klachten van een bezoeker die het werk als “aanstootgevend” bestempelde vanwege expliciete afbeeldingen van zwarte lichamen. Het museum rechtvaardigde de verwijdering als een “inclusieve maatregel”, ondanks dat het werk juist bedoeld was om discussie over racisme en representatie aan te zwengelen (bron: vergelijkbare casussen zoals in End of an Era: The Disappearing White Female Docent, waar musea kunst aanpassen onder druk).

   Conclusie: Deze casus onderstreept hoe een overdreven moreel besef artistieke expressie en maatschappelijke reflectie ondermijnt. Door de intentie van de kunstenaar te negeren en te buigen voor individuele gevoeligheden, reduceert het museum kunst tot een risicoloos consumptiegoed, wat de kern van culturele vooruitgang – het aanwakkeren van kritisch debat – ernstig schaadt.

4. Medewerker berispt om “ik zie geen kleur”
   

   Concreet voorgedane situatie: In 2022 kreeg een medewerker van een groot techbedrijf in Utrecht een officiële waarschuwing na een teamoverleg waarin hij zei: “Ik zie geen kleur, ik zie mensen.” Wat hij bedoelde als een statement voor gelijkwaardigheid, werd door de diversiteitstrainer uitgelegd als het ontkennen van iemands raciale identiteit. Volgens de bedrijfsrichtlijnen – gebaseerd op Amerikaanse DEI-protocollen – viel zijn uitspraak dus buiten de lijntjes.

   Conclusie: Dit soort situaties laat zien hoe starre morele kaders, zoals die in sommige diversiteitstrainingen, voorbijgaan aan intentie en context. Goedbedoelde opmerkingen worden snel verdacht gemaakt. Zo verdwijnt de ruimte voor open gesprek en groeit het risico op een werkcultuur vol voorzichtigheid, zelfcensuur en onderling wantrouwen. Dat helpt niemand verder.

5. School schrapt Kerst, maar organiseert iftar
   

   Concreet voorgedane situatie: In 2019 besloot een basisschool in Utrecht de traditionele Kerstviering te schrappen om “inclusiever” te zijn, na klachten van enkele ouders over de christelijke aard van het feest. Tegelijkertijd organiseerde de school een iftar tijdens de Ramadan, wat leidde tot verwarring en kritiek van andere ouders die dit als inconsequent beleid zagen. De kwestie werd breed besproken in lokale media, zoals RTV Utrecht, en leidde tot een debat over de balans tussen inclusiviteit en culturele tradities.
   Conclusie: Deze casus legt een fundamentele inconsistentie bloot in het streven naar inclusiviteit, waarbij het schrappen van de ene traditie (Kerst) en het omarmen van een andere (iftar) een dubbele standaard creëert. Dit ondermijnt het vertrouwen in bestuurlijke keuzes en versterkt de perceptie van willekeur, wat de sociale cohesie in een diverse samenleving verder onder druk zet.

6. Bedrijf ontslaat medewerker om LinkedIn-kritiek
   

   Concreet voorgedane situatie: In 2022 ontsloeg een multinational in Amsterdam een medewerker die in zijn privétijd op LinkedIn kritiek uitte op het genderbeleid van het bedrijf, waarin quota voor vrouwen in leidinggevende posities werden ingevoerd. De medewerker stelde dat dit beleid “oneerlijk” was voor mannen, zonder haatzaaiende taal te gebruiken. Na een golf van kritiek op sociale media koos het bedrijf voor ontslag om reputatieschade te vermijden, ondanks dat de uitspraak in privétijd werd gedaan (bron: vergelijkbare casussen zoals in Gender Critical Teacher Case, waar uitingen van persoonlijke overtuigingen leiden tot ontslag).

7. Burgemeester Amsterdam over hoofddoekjes in Tweede Kamer
   

   Concreet voorgedane situatie: In 2021 stelde burgemeester Femke Halsema van Amsterdam in een interview met De Volkskrant dat hoofddoekjes in de Tweede Kamer toegestaan zouden moeten worden, als symbool van inclusiviteit en vrijheid van religieuze expressie. Dit leidde tot een fel debat, waarbij critici stelden dat dit de neutraliteit van de staat ondermijnde, terwijl voorstanders het zagen als een stap naar inclusiviteit.
   Conclusie: Deze uitspraak illustreert hoe een overdreven focus op inclusiviteit kan botsen met het principe van staatsonafhankelijkheid, een kernwaarde in een seculiere democratie. Het debat toont aan hoe moreel besef, hoewel goedbedoeld, kan leiden tot polarisatie en verwarring over fundamentele democratische principes, wat de maatschappelijke cohesie verder onder druk zet.

8. Ministeries schrappen “moedermelk”
   

   Concreet voorgedane situatie: In 2022 besloot het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in Nederland de term “moedermelk” in officiële documenten te vervangen door “ouders die melk geven”, om inclusiever te zijn voor transgender en non-binaire ouders. Dit leidde tot onbegrip en weerstand bij verloskundigen en ouders, die de term onnatuurlijk vonden, zoals gerapporteerd door Trouw (bron: vergelijkbare casussen in internationale contexten, zoals in Sensitive, Challenging, and Difficult Topics).
   Conclusie: Deze taalverandering toont hoe een overdreven streven naar inclusiviteit kan leiden tot vervreemding en onpraktische beleidswijzigingen. Vroeger zouden we zeggen: Penny-wise… Pound-Foolish… Het illustreert een bredere trend waarin moreel besef de kloof tussen beleid en publiek begrip vergroot, wat het draagvlak voor overheidsinitiatieven ondermijndt en onnodige weerstand oproept.

9. Gemeenten subsidiëren religieuze organisaties die vrouwen uitsluiten
   

   Concreet voorbeeld: In 2020 subsidieerde de gemeente Rotterdam een orthodox-islamitische organisatie die vrouwen uitsloot van bestuursfuncties, met als argument “culturele diversiteit”. Vrouwenrechtenorganisaties zoals Atria uitten stevige kritiek en wezen op strijdigheid met de Wet gelijke behandeling (bron: AD).
   Conclusie: Deze casus legt een fundamentele spanning bloot in gemeentelijk beleid: het streven naar inclusiviteit botst hier met de plicht tot gelijke behandeling. Door religieuze uitzonderingen te honoreren met subsidies ondermijnt het bestuur de rechtsstaat en schaadt het het vertrouwen in diversiteitsbeleid.
   Kun je als overheid uitleggen dat verworven rechten – zoals gendergelijkheid – opzijgeschoven mogen worden uit respect voor opvattingen van organisaties die op dit vlak nog moeten moderniseren? Als sommigen nog geloven dat de aarde plat is, wil dat toch ook niet zeggen dat we dan maar stoppen met ruimtevaart om conflicten te vermijden?

10. Zwarte Piet verboden, andere tradities ongemoeid
    

    Concreet voorgedane situatie: In 2019 verbood de gemeente Amsterdam Zwarte Piet bij de Sinterklaasintocht, na jarenlange discussies over racisme en stereotypering. Tegelijkertijd bleven traditionele sinterklaasliederen met seksistische ondertonen (zoals “Sinterklaas, wie kent hem niet”) ongemoeid, wat leidde tot kritiek op willekeur in het beleid, zoals gerapporteerd door NOS.
    Conclusie: Dit voorbeeld toont hoe een selectieve toepassing van moreel besef leidt tot willekeur en inconsistentie in cultureel beleid. Het ondermijnt het vertrouwen in overheidsbesluitvorming en versterkt de perceptie van oneerlijkheid, wat de sociale cohesie in een diverse samenleving verder erodeert.

11. Ik had hier eerst een veel langere lijst, maar de boodschap is nu wel duidelijk denk ik…

Generale Conclusie

De voorbeelden illustreren hoe overmatig moreel besef kan leiden tot verlamming, willekeur en inconsistentie in beleid en maatschappelijke interacties. Ze benadrukken de bredere implicaties van elk voorbeeld, zoals de ondermijning van academische vrijheid, gelijke behandeling, en effectief beleid. Dit onderstreept de centrale these dat een overdreven focus op morele correctheid de maatschappelijke cohesie en vooruitgang ernstig belemmert.

Vraag: Is ‘inclusiviteit’ nog een streven naar gelijkwaardigheid, of een machtsinstrument geworden om afwijking te bestraffen?

Nederland lijdt niet aan een teveel aan moraal, maar aan een tekort aan moed – de moed om nuance toe te laten, tegenstrijdigheden te verdragen en vrijheid boven groepsdruk te verkiezen.

(Einde deel 1)

Gerelateerde blogs:
82 De ontwrichtende hoofddoekjes-discussie (Esmah Lahlah) in de tweede kamer?
84 Femke Halsema maakte zich zorgen over polarisatie in Amsterdam?
96 Mag je de waarheid nog zeggen in Nederland?
98 Waarom een seculiere overheid in iéders belang is: Stabiliteit in een ‘groeiend diverse’ en ‘steeds dichter bevolkte’ wereld.
99 De Nederlandse tolerantie onder druk
108 Hoe Onrechtvaardig kan en mag een Gelovige zijn? (over ‘goed-doen een moraliteit’ gesproken…)
113 De Ongeziene Stromen: Wie stuurt onze toekomst? AI, Macht of toch wijzelf?
116 De Ongeziene Stromen: De Nieuwe Ketterij: AI’s Aanval op Religieuze Waarheden…
118a Ik Herken Helaas Deze Trend Maar Waar Eindigt Dit?
119 De Ongeziene Stromen: Hoe Morele Drift Nederland Richtingloos Maakt (2)
120 De Ongeziene Stromen: Alemn Chomsky’s Manufacturing Consent (1988) – Hoe Consensus werd & wordt Gecreëerd…

Jeroen Teelen

15 april 2025