wordt nog aan gewerkt

Morele Drift door Gebrek aan Ruggengraat – De Praktijk van Bestuurlijke Slapheid

Waarom Nederland zijn morele ruggengraat verliest

Deel 2: Woke, Sensitiviteit en de Wraak van de Redelijkheid

Deze blog beschrijft hoe het oorspronkelijke morele appel van woke is doorgeslagen naar overgevoeligheid en bestuurlijke verlamming. Hij laat zien hoe media, onderwijs en technologie deze morele drift versterken en pleit voor een herwaardering van redelijkheid, vrijheid van meningsuiting en gedeelde verantwoordelijkheid in Nederland.

Wat is ‘woke’?

Woke komt uit het Engels en betekent: wakker zijn. Het begon als een oproep om bewust te worden van onrecht, zoals racisme, ongelijkheid of uitsluiting. In de kern was het iets goeds: let op wie wordt buitengesloten en wees eerlijker in hoe we met elkaar omgaan.

Maar inmiddels is ‘woke’ voor veel mensen iets anders gaan betekenen. Het is niet meer: “Kijk naar wat er misgaat”, maar: “Pas op wat je zegt, want iemand kan zich gekwetst voelen.” Daardoor schuift de aandacht van echte rechtvaardigheid naar het vermijden van aanstoot.

Van bewustzijn naar verlamming

Veel instellingen zijn met goede bedoelingen gevoeligheid als hoofdzaak gaan behandelen. Ze willen laten zien dat ze sociaal en inclusief zijn. Maar in de praktijk betekent dat vaak: zo min mogelijk risico nemen. Termen als inclusiviteit, veiligheid en gelijkheid staan overal in beleidsstukken, maar ondertussen durft niemand meer iets te zeggen wat gevoelig ligt.

Dat is geen vooruitgang, maar verlamming. Want rechtvaardigheid vraagt moed, geen stilzwijgen.

Kwetsbaarheid als machtsmiddel

Wat begon als bescherming van kwetsbare groepen, is veranderd in een systeem waarin wie zich gekwetst voelt, automatisch gelijk krijgt. Dat lijkt empathisch, maar maakt het debat kapot. Want als emoties zwaarder tellen dan argumenten, durft niemand nog moeilijke waarheden uit te spreken.

We krijgen een cultuur van stilte en voorzichtigheid. Niet de redelijke stem wint, maar degene die het hardst roept dat hij zich gekwetst voelt.

Instellingen gaan mee in het patroon

Universiteiten schrappen moeilijke onderwerpen, bedrijven trainen personeel in ‘micro-agressies’, overheden nemen besluiten op basis van gevoelens. Dat leidt tot problemen:

• Minder vrijheid in onderwijs en onderzoek

• Zelfcensuur onder docenten en ambtenaren

• Grotere kloof tussen nuchtere en gevoelige mensen

• Minder waarde voor deskundigheid, meer voor ervaring of emotie

Bestuurders vermijden lastige thema’s niet omdat ze het ermee eens zijn, maar omdat ze bang zijn voor ophef. De vraag is niet meer: Wat is waar of goed?, maar: Wat levert de minste problemen op?

De rol van media, onderwijs en technologie

Deze verschuiving wordt versterkt door drie grote spelers:

1. Media
Traditionele media zoeken naar clicks en verontwaardiging. Social media versterken dit door algoritmes die vooral boosheid en emotie belonen. De nuance verdwijnt. Mensen worden sneller beoordeeld op één uitspraak dan op hun bedoelingen of daden. Wie iets verkeerd zegt, wordt publiekelijk afgestraft. Dat maakt mensen bang om vrij te spreken.

2. Onderwijs
In het onderwijs wordt steeds meer nadruk gelegd op ‘veilige leeromgevingen’, maar soms ten koste van het debat. Studenten moeten beschermd worden tegen moeilijke onderwerpen, terwijl juist die onderwerpen helpen bij het ontwikkelen van kritisch denken. Als alleen de ‘veilige’ stemmen worden gehoord, leren we niet meer omgaan met verschil.

3. Technologie
Digitale platforms maken het makkelijk om meningen te verspreiden, maar ook om groepen uit te sluiten of te bespotten. De snelheid en oppervlakkigheid van online communicatie maken het lastig om het hele verhaal te zien. Wat overblijft zijn korte, harde oordelen – en weinig ruimte voor uitleg of context.

Een kentering: redelijkheid herontdekt

Steeds meer mensen voelen dat dit niet klopt. Ze verlangen niet terug naar de ‘harde tijd van vroeger’, maar naar openheid en nuchterheid. Redelijkheid is niet kil, maar noodzakelijk. Alleen met redelijkheid kunnen we empathie betrouwbaar maken.

We moeten weer durven:

• Verschillen te benoemen

• Eerlijke discussies te voeren

• Kennis en ervaring te laten spreken

Redelijkheid is geen vijand van empathie. Het is de basis ervan.

Weerbaarheid als antwoord

We hoeven geen nieuwe ideologie. We hebben voldoende aan moed, gezond verstand en een paar stevige principes:

• Tolerantie is niet toegeven, maar ruimte geven binnen grenzen.

• Vrijheid betekent ook omgaan met botsende meningen.

• Redelijkheid is geen zwakte, maar kracht: het helpt ons koers houden als emoties oplopen.

Een weerbare samenleving verdraagt ongemak. Ze schuwt het conflict niet, maar zoekt naar verstandige antwoorden. Niet door iedereen tevreden te willen houden, maar door trouw te blijven aan gedeelde waarden.

Conclusie: terug naar een moreel kompas

Als gevoel belangrijker wordt dan richting, als niemand meer durft te spreken uit angst voor reacties, dan verliezen we onze morele ruggengraat. Het is tijd om weer te kiezen voor redelijkheid – niet als tegenreactie, maar als herontdekking van wat ons samen sterk maakt.

De rol van media, onderwijs en technologie moeten we daarbij kritisch blijven volgen. Niet om ze te bestrijden, maar om ze te herinneren aan hun publieke taak: informeren, vormen, verbinden.

Herken jij dit patroon? Deel je ervaringen of observaties.

Jeroen Teelen
April 2025