Digitale Autonomie: Kun je ook de Regie Pakken zónder de goede technologie weg te gooien

Digitale autonomie: Regie pakken zonder het wiel opnieuw uit te vinden

Inleiding

De recente beslissing van Deense gemeenten om Microsoft de rug toe te keren en over te stappen op open source-oplossingen, heeft de discussie over digitale autonomie nieuw leven ingeblazen. Maar roept ook een fundamentele vraag op: moeten we goedwerkende technologie echt loslaten, of moeten we vooral de spelregels herschrijven zodat we publieke waarden kunnen borgen zonder telkens het wiel opnieuw uit te vinden?

Deze blog onderzoekt hoe we in Nederland regie kunnen nemen over onze digitale infrastructuur, zónder onnodig afscheid te nemen van bestaande technologieën die hun waarde al hebben bewezen.

Deense koers: vernieuwen waar nodig, niet uit principe

De overstap in Denemarken naar open source is geen anti-Microsoft-reflex, maar een strategische poging om transparantie, controle en onafhankelijkheid te herwinnen. Gemeenten als Aarhus en Kopenhagen bouwen voort op OS2, een publiek platform voor coöperatieve softwareontwikkeling.

Toch moeten we scherp blijven: niet elk wiel hoeft opnieuw uitgevonden te worden. Deense steden hebben gekozen voor open source waar bestaande oplossingen structureel tekortschoten of te duur waren. Ze vervangen dus geen technologie omdat die commercieel is, maar omdat de voorwaarden waarin ze functioneert onvoldoende publiek verantwoord zijn.

De casus Aarhus toont dat herontwikkeling pas aan de orde is na kritische kostenanalyse, technische beoordeling én publieke steun. De keuze is dus niet omwille van idealisme, maar van afweging.

Nederland: slim behouden, gericht vernieuwen

In Nederland vertrouwen we op robuuste systemen als Microsoft 365, AWS en Google Workspace. Deze tools functioneren doorgaans goed, maar leveren ons ook op aan ondoorzichtige datastructuren, geopolitieke afhankelijkheid en potentieel misbruik.

Daarom moet onze insteek niet zijn: vervang alles wat “Amerikaans” is. Wel: stel eisen aan hoe die technologie zich gedraagt in onze context. Bescherm data, dwing transparantie af, verbied sluiproutes via API’s of metadata-constructies, en regel toezicht op algoritmes. Herbouw alleen als bestaande technologie deze randvoorwaarden niet kan of wil garanderen.

Kortom: gebruik wat werkt, vernieuw wat moet.

Publieke waarden voorop: zes voorwaarden

Om digitale autonomie zonder overbodige herontwikkeling vorm te geven, kunnen we zes richtlijnen hanteren:

1. Data-eigenaarschap – Data van burgers en publieke instellingen moet lokaal en juridisch geborgd zijn.
2. Inzichtelijkheid – Alle algoritmes en datastromen moeten controleerbaar en uitlegbaar zijn.
3. Scheidbaarheid – Identiteiten en data moeten technisch losgekoppeld kunnen worden (pseudonimisering, decentrale opslag).
4. Juridische afdwingbaarheid – Heldere contractvoorwaarden en toezicht op naleving.
5. Technische auditabiliteit – Broncode-inspectie, logging en veilige certificering van software.
6. Mogelijkheid tot exit – Geen vendor lock-in: overstappen moet mogelijk blijven.

Als een bestaand systeem daaraan voldoet, is behoud rationeel. Voldoet het er niet aan? Dan ontstaat pas de noodzaak tot vervanging.

Van strijdmodel naar selectieve strategie

De huidige polarisatie – ofwel principieel loskoppelen, ofwel pragmatisch blijven gebruiken – mist de nuance. We hebben een derde strategie nodig: een hybride benadering die de voordelen van schaal, innovatie en gebruiksgemak behoudt, maar ingebed in publieke randvoorwaarden.

Niet elk systeem is een kruiwagen vergeleken met een Mercedes. Maar sommige Mercedessen hebben een stuur dat in Washington staat. Dan moeten we ons afvragen of de route nog van ons is.

Wat kunnen we leren van anderen?

• Duitsland gebruikt open source binnen een federatief model met scherp toezicht, zonder alles te vervangen.
• Estland bouwt publieke ID-systemen op met private partners, maar onder strikte publieke regie.
• Aarhus vervangt systemen alleen waar kosten en controle dat vergen, niet om ideologische redenen.

Conclusie: hervormen zonder verspillen

Digitale autonomie is geen dogmatische breuk met bestaande technologie, maar het recht om technologie zó in te zetten dat ze onze waarden versterkt. Dat vraagt om selectieve vernieuwing, structurele eisen en doordachte keuzes.

De kernvraag is niet of we afscheid nemen van Microsoft of Google, maar onder welke voorwaarden we hen (nog) toelaten in onze publieke ruimte. Nederland hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden – maar moet wel zelf bepalen wie er aan het stuur zit.

Jeroen Teelen

9 juni 2025