Kapitaal in drie bedrijven: macht, moraal en machine

Soms schrijft een blog zichzelf. En soms schrijft een blog een volgend blog. Zo ontstond deze kleine trilogie over kapitaal — dus niet uit planning, maar puur uit logica. Wat begon als een reeds jarenlange ‘zeer fout voelende’ analyse over de rol van de banken (zie ook eerdere blogs zoals blog 35 einde 2018: De economie van morgen: verdienen, erven of speculeren? een vrijwel identieke afweging dus…). Het fenomeen speculatie en vermogensgroei zonder werkelijke brede maatschappelijke bijdrage (blog 133), groeide uit tot een bredere beschouwing over ook rechtvaardigheid, eigendom en economische betekenis (blog 134), en mondde tenslotte uit in een structurele verkenning van kapitaal in het tijdperk van kunstmatige intelligentie (blog 135). Dat laatste kon natuurlijk ook niet uitblijven, want dat is mijn ‘main-focus-these-days’. Wat ik extra leuk vind is dat ik deze inzichten pas tijdens het schrijven als ware automatisch heb opgepakt… Van het een kwam het ander… Da’s ook het mooie (en voor velen tegelijk de uitdaging) van deze tijd.

Het werden dus drie blogs in één beweging:

van de zichtbare symptomen naar de onderliggende mechanismen. Van het morele ongemak over ongelijkheid naar de systemische structuur waaruit die ongelijkheid voortkomt. En steeds met dezelfde vraag: Wie bepaalt de waarde — en voor wie?

Blog 133 legde het fundament.

Kapitaal is geen neutrale hulpbron, maar een structuur van macht. Het stroomt waar het al is, en groeit sneller dan arbeid. In een tijd waarin AI en speculatie samenkomen, wordt dat mechanisme steeds ondoorzichtiger én dominanter. De oproep tot herprogrammering van kapitaal is geen ideologisch statement, maar een nuchtere vaststelling: zonder nieuwe spelregels ontspoort het systeem. Dat is zeker…

Voor burgers betekent dit: hoe houden we zeggenschap over wat waarde is? Voor ondernemers: hoe verantwoorden we rendement dat losstaat van bijdrage? En voor politici: hoe organiseren we publieke kaders in een tijd van autonome digitale kapitaalvorming?

Blog 134 bracht de discussie terug naar het dagelijkse.

Wie verdient, wie bezit, wie erft — en wie draagt eigenlijk nog bij? Het verschil tussen arbeid en rendement, tussen bijdrage en beloning, is structureel scheefgegroeid. In plaats van een economie van waardecreatie zijn we terechtgekomen in een economie van waardevastlegging. Met grote gevolgen voor vertrouwen, gelijkheid en maatschappelijke rust. Daar is herijking nodig, fiscaal én moreel.

Blog 135 verschoof het perspectief definitief naar de toekomst.

Kapitaal is niet langer alleen geld of grond, maar infrastructuur, algoritmes en digitale macht. AI-systemen gedragen zich als autonoom kapitaal: schaalbaar, gesloten, en steeds minder afhankelijk van arbeid. Daarmee wordt ook de vraag wie toegang heeft tot deze infrastructuur — en wie daar zeggenschap over heeft — een politieke hoofdzaak. Democratische controle op AI is geen luxe, maar randvoorwaarde voor publieke waarde.

Samen vormen deze drie blogs een analytisch drieluik: Blog 133 stelt de machtsvraag – wie beheert en bestuurt? Blog 134 stelt de waardevraag – wat beloont ons systeem nog? Blog 135 stelt de structuurvraag – wat is kapitaal in een digitale wereld?

Elk van deze blogs leest op zichzelf, maar wie de rode lijn volgt — van macht naar moraal naar machine — ziet hoe urgent en onafwendbaar deze herijking is.
Wie nog twijfelt of kapitaal vandaag echt herzien moet worden, leze blog 133.
Wie zoekt naar waar het wringt in onze beloningsstructuren: blog 134.
Wie wil weten waarom AI alles op scherp zet: blog 135.

Geen van de drie blogs claimt natuurlijk het definitieve antwoord. Maar samen willen ze in kaart brengen dat zaken op dit terrein snel aan het kantelen zijn. Daarbij gaat het me niet om een waarschuwend vingertje of om het gelijk, maar wel om te stimuleren deze discussie te starten bij groepen die hierin een verantwoordelijkheid dragen — zoals de betrokken ondernemers zelf, maar ook de politiek en de burger.

Kapitaal is niet verdwenen — het wisselt alleen van gedaante.
Wie dat niet ziet, zal straks opnieuw achter de feiten aanlopen en opnieuw te laat zijn.

Jeroen Teelen
28 juni 2025