De titel is misschien een beetje provocerend want volgens vele geleerden en vele officiële stukken lijkt het noodzakelijk dat een democratie politieke partijen omvat, maar is dat (nog) wel echt een voorwaarde? Het wordt dus vaak gesteld en er horen argumenten bij die ondersteunend zijn aan het vervullen van vier functies:

1. Oppakken en prioriteren van ideeën uit de samenleving.
2. Aangaan van de discussie hieromtrent (intern en extern).
3. Opnemen van de ideeën in een consistent verkiezingsprogramma.
4. Rekruteren van volksvertegenwoordigers.
   
   

Ongetwijfeld allemaal belangrijke functies, maar kan het inmiddels ook anders of misschien zelfs beter zónder te vervallen tot een dictatuur (want dat schijnt dan het enige alternatief te zijn, zo wordt beweerd). Ik begrijp die overtuiging namelijk niet, want het instituut “politieke partij” voegt m.i. erg veel ‘ruis’ toe! Natuurlijk wordt ook veel ruis veroorzaakt door de toegenomen snelheid waarmee onze samenleving zich ontwikkelt, de grotere media-aandacht en de nieuwe media-mogelijkheden, maar ik wil me hier met opzet beperken tot de wijze waarop onze democratische leiding is georganiseerd en de ruis die dit veroorzaakt.

1 Identiteit: De burger heeft eigenlijk geen idee meer waar een partij voor staat. Is bijvoorbeeld de PvdA nog wel een arbeiderspartij? En zo ja, wat moet ik me daar dan preciés bij voorstellen? Trouwens als het die ‘arbeiders’ goed gaat, gaat het dan ook, op langere termijn, wel goed met Nederland en uiteindelijk dus met diezelfde ‘arbeiders’? De wereld is tegenwoordig vele malen complexer en sneller en de ‘duidelijkheid van vroeger’ is er al lang niet meer. De partijsticker van toen is daarmee ook al lang geen maatstaf meer. We moeten zelfs een stemwijzer invullen om te bezien welke partij het best bij onze ideeën past. Zo kan iemand die zichzelf als liberaal beschouwt zo maar bij de SP uitkomen, of een arbeider bij de VVD. Als je het nog nooit gedaan hebt is het echt een aanrader want de uitslag kan je inderdaad volledig verrassen en een kleine nuance in je antwoorden leidt soms zelfs tot een tegenstelling in het spectrum! Natuurlijk, dat kán aan de kwaliteit van de stemwijzer liggen, maar… Op een of andere manier is voor de kiezer de herkenbaarheid bij partijen zoek.

2 Kwaliteit: Een partij moet over alles een standpunt hebben en overal over kunnen meepraten, maar een partij heeft nooit dat complete pakket van kwaliteiten intern beschikbaar om de brede afwegingen te kunnen maken die nodig zijn voor een goed bestuur (dus voorafgaand aan de rekenkamer). Dit ontaardt bij discussies dan ook vaak in het onderling vliegen afvangen en het al of niet bewust voorliegen van de massa met halve waarheden of ongefundeerde argumenten, want gezichtsverlies kan ook niet natuurlijk. Hier wint de handige debater het van de deskundige en dat lijkt me niet gewenst. Helaas is dat wel de ladder van de politieke kwaliteit geworden! Dit geldt natuurlijk voor alle partijen in het politieke spectrum. De naam van de partij en zelfs het partijprogramma (als je dat al zou kennen) zeggen natuurlijk ook niet alles over het gedrag van de partij als ze meeregeert.

3 Ratio: Soms zijn beslissingen helemaal niet op enig rationeel fundament gestoeld maar slechts op een wederzijds ‘kat uitdelen’, een geschil uit het verleden of het resultaat van een ongelukkige onderhandeling. Het voorstel van de ene partij zet een andere onmiddellijk op scherp, niet op inhoudelijke gronden, maar op emotionele. Dat verzin ik hier niet, dat is de praktijk en ik kan er voorbeelden van geven. De menselijke factor is dus, ook hier, niet vreemd.
Daarnaast is de ratio bij partijen met een geloofsovertuiging sowieso niet aan de orde daar waar ze conflicterend is met die overtuiging, maar die horen volgens mij dan ook helemaal niet in de politiek thuis want daar dient volgens mij toch de ratio te regeren en niet de religie. Ik weet dat dit tot democratische tegenargumenten moet leiden, maar ik vind religie dus een oprecht gevaar voor een bestuur waar gezond verstand (whatever that may be) richting moet geven aan onze toekomst, maar dat ter zijde…

4 Ruis: Een heel ander argument; Ik ben m’n leven lang overtuigd liberaal geweest, maar nooit een VVD-er. Ik denk dat ik ook heel m’n leven sociaal ben geweest, maar nooit een SP-er, hard gewerkt heb maar nooit… Reden daarvoor is vooral dat een partij, naast heel veel onduidelijkheid ook nog een entiteit is met een éigen belang, namelijk haar eigen voortbestaan, haar plek in de samenleving, haar interne rangorde en strijd… Dat alles maakt dat partijoverwegingen niet automatisch ook in het belang zijn van die samenleving en soms zelfs niet in het belang van de eigen achterban. Bij alle partijen zitten ook mensen met hun persoonlijk belang. Het zijn niet allemaal idealisten en soms geven ze dat eigenbelang teveel prioriteit… zo kan ik nog wel even doorgaan… Verder zijn uitingen als ‘links’ en ‘rechts’ volgens mij al lang niet meer van deze tijd…

Het partij-denken brengt daarnaast een fundament voor afzetten tegen andersdenkenden en een schutting waarachter gedrag zich kan en zelfs mag verschuilen en dat is contraproductief aan op inhoud gestoelde besluitvorming. Een partij suggereert ook een waarheid (hier strijden we voor) en rechtvaardigt resoluut gedrag (beperken van hen die dat anders zien), dus ik noem dat maar het blind volgen van dogmatiek. Dit, terwijl het leven je leert dat er slechts nuance moet zijn in alles… (dat vond ik vroeger niet, maar dat heeft het leven me inmiddels wel geleerd en dat is trouwens iets anders dan besluiteloosheid!).

Is er een alternatief? Ik heb natuurlijk (en gelukkig) niet de wijsheid in pacht, maar het voornoemde lijkt me toch een redelijke nagel aan de doodskist van het politieke partijbolwerk van vandaag de dag. Démos (volk) en kratein (regeren), het volk regeert, iedereen is gelijk en de macht over het land is gelijk verdeeld. Tot zover heb ik er geen problemen mee… Want, hoewel ‘het gemiddelde’ per definitie niet de meest intelligente beslissingen inhoudt, voorkomt deze insteek wel instabiliteit en dat is prioriteit nummer een voor een samenleving. Het spreekt ook voor zich dat (gelukkig) niet iedereen zich met ‘regeren’ kan bemoeien en dat we dus voor een vertegenwoordiging kiezen. De basis voor de keuze van deze vertegenwoordiging is volgens mij wél discutabel. Moet je ze kiezen op basis van een onduidelijke ‘sticker’, oneliners (populisme), de beste debater (de vlotste babbel) of intern partijgekonkel? Heb je niet het liefst gewoon capabele (wijze) mensen rondom een aantal kernwaarden zonder dat we de democratie geweld aan doen? Ik denk dan in termen van Rechtstaat, Democratie, Vrijheid van Meningsuiting, Gelijkwaardigheid, Onderwijs, Economie, Wereldvrede, Geluk, Werk & Vrije tijd, Gezondheid, e.d.. Rondom deze thema’s kunnen zich dan ‘wijzen’ verzamelen die hieromtrent beleid formuleren en voorstellen doen. Dus geen ‘Partijpolitiek met partijdiscussies’ maar ‘Inhoudelijke Clusters met inhoudelijke discussies’. De democratie kiest de verdeling en zwaartepunten van de thema’s (aan welk thema wordt welk budget gekoppeld) en misschien zelfs een prioritering van de voorgestelde acties voor een periode. Natuurlijk blijft de ‘best gebekte’ op voorsprong, maar de inhoudelijke wijsheid werkt waarschijnlijk toch beter kaderend dan ‘partijruis’. Vooral nu de nieuwe media iedere populist met een one-liner voorziet van een breed podium moeten we extra alert zijn op ruiskanalen die politici zelf veroorzaken lijkt me. Dit is dus geen Technocratie, maar een democratie waarin de rol van kennis een meer prominente rol heeft dan nu het geval is en weet ‘kennis’ kun je aan het publiek altijd uitleggen! Daarmee neem je dus ruis weg en maak je democratische afwegingen beter inzichtelijk en scherper en wordt het vertrouwen in de politiek verbeterd (naar mijn overtuiging). 

Het vertrouwen in de politiek is nu matig, terwijl het vertrouwen in de genoemde thema’s altijd wel zal blijven. Ik weet niet of het een zinnige insteek is, want dan zouden andere samenlevingen deze keuze ongetwijfeld al lang hebben gemaakt, maar misschien is het een eerlijke fundamentele discussie waard…En als het dan echt niet anders kan en we de partijen als voorwaarde moeten zien voor bestuur, laten we er dan tenminste eens over nadenken hoe we de partij-ruis tot een minimum kunnen gaan beperken.

Essentie van al het voorgaande is dat ik vind dat politieke discussies vooral moeten gaan over inhoudelijke items en dat partij-ruis (belang eigen continuïteit, persoonlijke vetes oneigenlijke competities van de vlotte babbel, veel te grote ego’s etc…) moeten worden vermeden in het belang van het vertrouwen van de kiezer en de effectiviteit van het bestuur (waarvoor ze zijn ingehuurd).
Wat zie ik over het hoofd?

Jeroen Teelen 2019 (Zeer Politiek betrokken, maar dus bewust geen partijlid).

040521 / 2239

040522 / 2605

Art. Representatie zonder politieke partijen: van utopie naar praktijk

https://www.rug.nl/research/portal/files/15055460/2014_Paul_Lucardie_Representatie_zonder_politieke.pdf
Art. Een democratie zonder partijen kan niet (Trouw)

https://www.trouw.nl/nieuws/een-democratie-zonder-partijen-kan-niet~b02b4436/
Art. Nieuwe politieke beweging wil democratie omvormen (NRC)

https://www.nrc.nl/nieuws/2018/10/26/nieuwe-politieke-beweging-wil-democratie-omvormen-a2752836
Art. Naar een democratie zonder politieke partijen?

https://www.montesquieu-instituut.nl/9353202/d/politieke%20partijen%20langs%20de%20democratische%20meetlat.pdf