De titel van dit stuk is wellicht provocerend, maar het roept een belangrijke vraag op: Zijn politieke partijen nog steeds noodzakelijk voor een goed functionerende democratie? Hoewel vele geleerden en officiële documenten beweren dat een democratie zonder politieke partijen ondenkbaar is, vraag ik me af of dat vandaag de dag nog steeds het geval is. Is het instituut van de politieke partij een onmisbare hoeksteen, of voegt het inmiddels meer ‘ruis’ toe dan waarde?

De Rol van Politieke Partijen
Politieke partijen vervullen traditioneel vier belangrijke functies:

1. Het oppakken en prioriteren van ideeën uit de samenleving.
2. Het aangaan van de discussie over deze ideeën, zowel intern als extern.
3. Het opnemen van deze ideeën in een consistent verkiezingsprogramma.
4. Het rekruteren van volksvertegenwoordigers.

Zonder twijfel zijn dit allemaal cruciale functies, maar kunnen we deze taken ook anders invullen, zonder te vervallen in een dictatuur of technocratie? Het lijkt me dat politieke partijen, zoals ze nu bestaan, namelijk juist veel bijdragen aan ‘ruis’ in ons democratische systeem.

De Problematische Identiteit van Partijen
De eerste vraag die we ons moeten stellen is: Waar staan politieke partijen vandaag de dag nog voor? Is bijvoorbeeld de PvdA nog steeds een arbeiderspartij? En zo ja, wat betekent dat precies? In een wereld die steeds complexer en sneller wordt, zijn de traditionele partijlabels vaak niet meer toereikend. De herkenbaarheid van partijen is verdwenen, en kiezers moeten nu een stemwijzer invullen om te bepalen welke partij het beste bij hun ideeën past. Nog erger is dat blijkt dat één enkel antwoord op een vraag uit de stemwijzer soms zelfs tot een partij aan heet andere eind van het spectrum kan leiden. Dit toont aan hoe ver we zijn afgedreven van de duidelijke (maar eenvoudige) ideologische lijnen van vroeger. Misschien dat de complexiteit van de huidige samenleving daarom smeekt om een geheel andere aanpak/insteek.

De Kwaliteit van Besluitvorming
Een ander probleem is dat politieke partijen over alles een standpunt moeten hebben, terwijl ze zelden over de interne expertise beschikken om alle relevante kwesties goed te beoordelen. Dit leidt tot discussies waarin handige debaters het zelfs winnen van inhoudelijke deskundigen. De kwaliteit van besluitvorming lijdt hier dus duidelijk onder. 

Bovendien zeggen de naam van een partij en zelfs het partijprogramma vaak weinig over het daadwerkelijke gedrag van de partij wanneer ze uiteindelijk meeregeert omdat ‘de wereld’ toch ineens nog iets is veranderd.

De Invloed van Emotie en Religie
Soms worden beslissingen genomen op basis van emoties, eerdere geschillen, of ongelukkige onderhandelingen, in plaats van op rationele gronden. Dit is geen uitzondering, maar eerder de praktijk in veel politieke discussies. Daarnaast spelen religieuze overtuigingen bij sommige partijen een doorslaggevende rol, zelfs wanneer deze in strijd zijn met rationele argumenten. Beide situaties vind ik zorgwekkend, omdat emotie en religie naar mijn mening geen plaats moeten hebben in het rationele bestuur van een land.

De Ruis van Eigen Belang
Last (but not least) voegt de politieke partij zelf ook ruis toe. 

1. Partijen hebben eigen belangen, zoals hun voortbestaan, hun plek in de samenleving, en de interne machtsverhoudingen. 
2. Deze belangen zijn niet altijd (heel vaak niet zelfs) in lijn met de belangen van de samenleving als geheel. 
3. Partijen bieden een platform voor persoonlijke vetes en ego’s, wat de kwaliteit van besluitvorming verder ondermijnt. 
4. Uitingen als ‘links’ en ‘rechts’ zijn volgens mij al lang niet meer van deze tijd. 
5. Het partijbelang lijkt vaak belangrijker dan de waarheid of waardigheid.

Is Er Een Alternatief?
De vraag die rijst is of er een alternatief is voor het huidige partijpolitieke systeem. Democratie betekent dat het volk regeert, en hoewel ‘het gemiddelde’ niet altijd de meest intelligente beslissingen oplevert, zorgt deze aanpak wel voor stabiliteit, wat essentieel is voor een samenleving. Maar, moet de keuze van onze vertegenwoordigers wel gebaseerd zijn op onduidelijke partijlabels, oneliners, en interne partijmachinaties? Hebben we niet liever wijze en capabele mensen die beleid formuleren op basis van kernwaarden zoals Rechtstaat, Democratie, Vrijheid van Meningsuiting, Gelijkwaardigheid, Onderwijs, Economie, en Wereldvrede?

In plaats van partijpolitiek, stel ik voor om te denken in termen van ‘Inhoudelijke Clusters met inhoudelijke discussies’. Rondom thema’s kunnen zich groepen van experts en wijzen verzamelen die beleid formuleren en voorstellen doen.
De democratie bepaalt vervolgens de verdeling van budgetten en prioriteiten. Dit is geen technocratie en geen dictatuur, maar een democratie waarin kennis een prominentere rol speelt dan nu het geval is.

Conclusie
Het vertrouwen in de politiek is tegenwoordig matig, terwijl het vertrouwen in thema’s zoals gezondheid, onderwijs en gelijkwaardigheid vaak hoog blijft. Dit geeft aan dat het wellicht tijd is voor een fundamentele discussie over de rol van politieke partijen. Misschien zijn politieke partijen niet meer noodzakelijk om een democratie effectief te laten functioneren. En als ze dat wel zijn, laten we dan tenminste nadenken over manieren om de ruis die ze wel degelijk veroorzaken, tot een minimum te beperken.

Politieke discussies zouden vooral moeten gaan over inhoudelijke kwesties. De ruis van partijbelangen, persoonlijke vetes, en ego’s moet worden vermeden in het belang van het vertrouwen van de kiezer en de effectiviteit van het bestuur. Laten we nadenken over hoe we de politiek kunnen vernieuwen en versterken, zodat deze weer echt in dienst staat van de burger.

Jeroen Teelen 2019 (Zeer Politiek betrokken, maar dus bewust geen partijlid).

040521 / 2239

040522 / 2605

Art. Representatie zonder politieke partijen: van utopie naar praktijk

https://www.rug.nl/research/portal/files/15055460/2014_Paul_Lucardie_Representatie_zonder_politieke.pdf
Art. Een democratie zonder partijen kan niet (Trouw)

https://www.trouw.nl/nieuws/een-democratie-zonder-partijen-kan-niet~b02b4436/
Art. Nieuwe politieke beweging wil democratie omvormen (NRC)

https://www.nrc.nl/nieuws/2018/10/26/nieuwe-politieke-beweging-wil-democratie-omvormen-a2752836
Art. Naar een democratie zonder politieke partijen?

https://www.montesquieu-instituut.nl/9353202/d/politieke%20partijen%20langs%20de%20democratische%20meetlat.pdf