57 “Bijgeloof” is een pleonasme…
Las toevallig een artikeltje en daarin stond de volgende passage:
“De term ‘bijgeloof’ is in het verleden vaak gebruikt om een dominante godsdienst te legitimeren en wordt thans in de (godsdienst)wetenschap niet meer gehanteerd.”
Geloof en bijgeloof zijn volgens mij twee verschillende woorden die in hun fundament hetzelfde betekenen met hooguit een nuanceverschil in vermeende hoofdzaak en bijzaak! Voor gelovigen is hun overtuiging geen geloof maar zekerheid en het woord bijgeloof wordt door hen gebruikt voor iedere daarvan afwijkende visie.
Ongelovigen gooien beide woorden op een hoop en menen dat alles wat niet wetenschappelijk bewezen of  aannemelijk is bevonden, sowieso tot de categorie ‘geloof’ moet worden gerekend. Of je nu in God gelooft of in de zwarte kat die je pad kruist… de rationele waarde er van is dan even dubieus…

Ook al zeggen ze van niet, gelovigen verwijten ongelovigen nog al wat (zeker de orthodoxe stromingen) en dat is jammer, want daarmee geven ze toe dat zij het dus beter menen te weten (daarover zo meer)… Ik weet nog dat ik als kind uit een Katholiek gezin te horen kreeg dat protestanten afvalligen waren die niet in de hemel zouden komen (niemand wist wat dat was trouwens). Ongelovigen werden als heidenen beschouwd en waren zielig want zij hadden het geloof nog niet ontdekt, maar kwamen natuurlijk ook niet in de hemel. Alle andere godsdiensten waren vooral godsdiensten van minder ontwikkelde volkeren met als vergelijk het aanbidden van Wodan, de god van de donder in de oertijd. Er was trouwens ook maar één geloof het ware, namelijk het Katholieke. De geloofsbelijdenis die tijdens de viering van de ‘heilige’ eucharistie hardop door iedereen werd uitgesproken spreekt van ‘…de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk…’. Katholieken menen het dus in ieder geval ‘beter te weten’, maar ik verdenk alle andere geloven van precies hetzelfde. De conclusie dat de Katholieke misdadiger die spijt betuigt in de ‘hemel’ komt en de ongelovige mensenredder niet moet je toch op z’n minst aan het denken zetten? En een ongedoopt kind moet onder de heg begraven worden en dat werd ook nog eens uitgebreid uitgelegd als ware het zeer logisch? Ik weet wel dat dit nu niet meer gebeurt, maar het feit dat jouw groepering dat vroeger ‘normaal vond’ is daarmee afgedaan? Dit soort idioterie kreeg ik ook als kind te horen en het gebeurt nu nog steeds (homehaat, ontkennen van wetenschap etc). Kinderen worden nog steeds vergiftigd met de beperktheid van de voorgangers. Je doet er toch (ook als is het zwijgend ontkennend) aan mee door bij zo’n groep te blijven en je er niet van te distantiëren. Daar wil je als weldenkend mens toch niet bij horen? Een geloofs-groepering hanteert vaak zeer discutabele en maatschappelijk verwijtbare normen en beschadigt daarmee mensen in de samenleving. Soms is dat nauwelijks merkbaar en soms (Biblebelt) zeer extreem. En dat beschadigen van die mensen hoef je later niet te verantwoorden omdat jij bij zo’n groep hoort? Ik begrijp werkelijk niet welke schizofrene motivaties hieraan ten grondslag kunnen liggen.

Als je op de Veluwe (of ergens anders in de Biblebelt) rijdt wordt die gedachte ook uitgebreid bevestigd met aanmatigende spreuken op borden in weilanden. Er wordt met hel en verdoemenis gedreigd als je je niet aan hun ‘werkelijkheid’ wenst te conformeren.

Het is nogal wat om zo’n maatschappijvisie te hebben. Zonder het misschien te beseffen doe je daarmee de rest van de samenleving nogal wat aan. Of je nu het ene of het andere geloof aanhangt, het besef dat het ‘geloof’ is en geen feitelijk verifieerbare waarheid zou je toch moeten nuanceren in het oordelen over anderen en al helemaal niet mogen leiden tot een overtuiging van eigen superioriteit. Waarom ben jij beter dan al die anderen en dat durf je dan ook nog hardop te zeggen in zo’n geloofsbelijdenis? Kom nu niet met; “Ja, maar zo wordt het niet bedoeld…” of “het komt van vroeger…” of “het hoort nu eenmaal zo…” want dan verschuilen we ons achter Lemmingen-gedrag. De Wim Eijk’s wegen dit soort zaken heus af tot op de letter en je loopt er dus ook heus achteraan zonder enige kritiek! Ik kan het niet anders zien (hoewel ik als kind zelf ook een tijdje in dat rijtje heb meegelopen natuurlijk).

Iemand uit België die mijn blogje nr.1 (De rol van Religie in de Maatschappij) had gelezen, mailde me een aantal van zijn ‘waarheden’ om bepaalde stellingnamen in mijn blogje te ontkrachten. Hij noemde zichzelf een ruimdenkend maar zeer kritisch katholiek (hetgeen volgens mij, gezien het voorgaande, sowieso een contradictio in terminis is, kijkend in de achteruitkijkspiegel van de rooms-katholieke kerk) en ‘bewees’ mijn vermeende ongelijk met passages uit de bijbel.

Tja, dan word ik stil want dan is er geen fundament voor welke discussie dan ook. Er is dan alleen het fundament ‘ik heb gelijk (ongeacht het weerwoord) want zo staat het in de bijbel’ en dan ben ik genoodzaakt af te haken. Ik heb er dus niet op gereageerd. Als je niet in staat bent tot reflectie op eigen denken, dan mag je daarop ook niet worden aangesproken, vind ik. Er is dan gewoon in het fundament geen enkele ruimte voor welke nuance dan ook en dat verdeelt de wereld. Ruimdenkendheid is dan niets meer dan een zelf toegekende kwalificatie. In zo’n geval hoop je dat er nog enige wijsheid is bij de leiders van die kerken, maar juist dát ligt natuurlijk extra gevoelig. Zij zijn ook nog eens onderdeel van een hiërarchie zodat er vóór hen gedacht wordt. Het zijn dus instanties die zichzelf op basis van macht over de kerk(voor)ganger zo lang in stand houden tot de kerkganger de onzin van deze starheid zelf inziet. Dan haakt ie af (sluiting kerken) en dat is misschien wel jammer want vele mensen hebben wel degelijk behoefte aan iets van religie, samenzang, mooie muziek, goede verhalen, een meditatie- of rust-plek en vinden geloof/hoop en wetenschap misschien zelfs goed verenigbaar zo lang ze elkaar niet tegenspreken (dus niet blijven roepen dat de aarde toch plat is als metafoor voor orthodox conservatisme). Wie ben ik als hopeloos ongelovige om daar dan iets op tegen te hebben?

De kerk kán een heel zuivere ondersteunende rol vervullen in lokale maatschappelijke behoeften. Ze maakt zich echter door haar eigen starre opstelling steeds verder zelf kapot en de kerkleiding schiet kwalitatief tekort om hier iets aan te doen, maar ja, daar zijn ze wellicht op geselecteerd… hard maar waar… In dictatoriaal geleide organisaties wordt geen tegenspraak geduld. Hun gedrag wordt vooral gedragen door het verleden terwijl die kerkgangers veel meer hebben aan gedrag dat gedragen wordt door een visie op de toekomst en de behoeften van het moment. Als je hier vragen over stelt wijzen de meeste ‘leiders’ intern met de vinger en hebben ze altijd een argument waarom juist zij er niets aan kunnen doen. Dat is echter vermeende onmacht als excuus. Het is vooral een gebrek aan eigen daadkracht om de kar goed op de rails te zetten en weer een goede maatschappelijke bijdrage te leveren.

Bovenstaande heb ik niet overal zo intens beleefd maar het is de jas die past voor hen die het aangaat dunkt me.

Jeroen Teelen

22 januari 2022

040522 / 100