57 “Bijgeloof” is een pleonasme…

Inleiding
De term ‘bijgeloof’ roept vaak uiteenlopende reacties op. Maar wat betekent het eigenlijk? Is bijgeloof simpelweg een ander soort geloof, of is er een fundamenteel verschil? In deze blogpost onderzoek ik de nuances tussen geloof en bijgeloof en vraag ik me af of de toevoeging ‘bij’ niet eigenlijk overbodig is. Is het verschil tussen geloof en bijgeloof echt zo groot als men denkt?

Geloof en Bijgeloof: Twee Kanten van dezelfde Medaille?
Historisch gezien is de term ‘bijgeloof’ vaak gebruikt om dominante religies (b.v. Christendom) te legitimeren en andere overtuigingen te marginaliseren (b.v. klavertje vier of de zwarte kat). Gelovigen zien hun eigen geloof meestal als zekerheid, terwijl bijgeloof wordt afgedaan als een irrationele, minderwaardige vorm. Kortom de dominante religies pretenderen boven andere te staan.
Voor de ongelovigen is eigenlijk helemaal geen onderscheid tussen geloof en bijgeloof. Voor hen is alles wat niet wetenschappelijk bewezen is, of op zijn minst aannemelijk, even twijfelachtig en daarmee onder eenzelfde noemer te plaatsen.

Religieuze Dogma’s: Schade of Troost?
Veel gelovigen, vooral in orthodoxe kringen, beschouwen hun geloof als de enige waarheid. Dit kan leiden tot uitsluiting en veroordeling van andersdenkenden. Als kind in een katholiek gezin leerde ik dat alleen katholieken naar de hemel zouden gaan; andere christelijke denominaties, laat staan ongelovigen, waren veroordeeld tot een minderwaardig bestaan. 

Ik weet nog dat ik als kind uit een Katholiek gezin te horen kreeg dat protestanten afvalligen waren die niet in de hemel zouden komen (niemand wist wat dat was trouwens). Ongelovigen werden als heidenen beschouwd en waren zielig want zij hadden het geloof nog niet ontdekt, maar die kwamen natuurlijk ook niet in de hemel. Alle andere godsdiensten waren vooral godsdiensten van minder ontwikkelde volkeren met als vergelijk het aanbidden van Zeus, de god van de donder uit de Griekse Mythologie. Er was trouwens ook maar één geloof het ware, namelijk het Katholieke. De geloofsbelijdenis die door iedereen wordt uitgesproken spreekt van ‘…de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk…’. Katholieken menen het dus in ieder geval ‘beter te weten’, maar ik verdenk alle andere geloven van precies hetzelfde. De conclusie dat de Katholieke misdadiger die spijt betuigt, in de ‘hemel’ komt en de ongelovige mensenredder niet, moet je toch op z’n minst aan het denken zetten? Een gehandicapt kind was een ‘straf van God’.
Een ongedoopt kind moest onder de heg begraven worden en dat alles werd ook nog eens uitgebreid uitgelegd als ware het zeer logisch…

Deze zwart-witopvattingen zijn schadelijk en versterken het idee van eigen superioriteit, wat uiteindelijk leidt tot polarisatie en verdeeldheid en daarmee aan ongewenste spanningen tussen partijen, getuige ook het feit dat ik hier een blog aan wijdt.

Conclusie: Ruimte voor Reflectie
Geloof en bijgeloof zijn dus wellicht niet zo verschillend als ze op het eerste gezicht lijken. Dit nodigt ons uit om kritisch te reflecteren op onze eigen overtuigingen en de invloed die ze hebben op onze kijk op de wereld.

Afsluiting
Religie en spiritualiteit kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan het leven van mensen, maar dat kan alleen als ze niet star en dogmatisch worden benaderd. Reflectie, openheid en de bereidheid om te veranderen zijn essentieel om relevant te blijven in de moderne samenleving.
Is er nog ruimte voor verandering binnen religieuze instellingen, of dreigt hun relevantie in de moderne wereld te vervagen en doet de laatste straks het licht uit?

Jeroen Teelen

22 januari 2022

040522 / 100