Excuus voor slavernij-verleden?

Met verbazing lees ik steeds excuses van mensen of partijen over zaken waaraan ze part nog deel hebben gehad. Zo scheen de Nederlandse Bank nauw betrokken te zijn geweest bij de Nederlandse slavernij van 1814 tot 1863. Meer dan 150 jaren later biedt Klaas Knot hiervoor nu zijn excuus aan?

Ik begrijp dit niet. Is ons taalgebruik zo veranderd dat de semantische waarde van excuus hetzelfde is als een veroordeling? Excuses betekent spijtbetuiging of verontschuldiging. Je kunt volgens mij een oordeel uitspreken over het gedrag van je voorgangers, je organisatie of je regering, maar je kunt toch niet namens de destijds betrokkenen excuses aanbieden? Het lijkt mij niet alleen taalkundig onjuist, maar waar houdt het ooit op? 

De hele mensheid kan achteraf met de inzichten van nu namens land, volk, cultuur, geloof of geaardheid aan alle anderen wel excuses aanbieden voor iets dat in het verleden heeft plaatsgevonden waar voorvaderen aandeel in hadden. Het eind is zoek en het helpt nergens meer bij. Misschien moeten de mensen die vinden dat het nog steeds wel degelijk veel waarde heeft voor nabestaanden, genoegen nemen met het feit dat de huidige samenleving hiervoor slechts nog begrip kan tonen, maar dat we het vroegere gedrag hooguit nog kunnen veroordeelden. Als je dat niet genoeg vindt dan heb je zelf een probleem, waar je de huidige samenleving niet op kunt aanspreken omdat ze daar geen rol in heeft gehad.

Als je als samenleving lang genoeg je spijt betuigt aan nabestaanden (waar we nu dus mee bezig zijn) dan vergroten we (m.i. onnodig) de herinneringen.  Misschien gaan de ‘getroffenen’ er vervolgens zelfs nog rechten aan ontlenen en dat lijkt me niet gewenst. Slavernij was heel vroeger de gewoonste zaak van de wereld en ik dacht dat de meesten ook goed werden behandeld, maar dat ter zijde. De inzichten zijn inmiddels veranderd en vrijheid is een mensenrecht geworden… dus we vinden nu een andere samenleving ‘gewoon’ en veroordelen veel zaken uit het verleden.

De mensheid en de samenleving evolueren en nieuwe inzichten leiden soms tot argumenten om acties uit het verleden te veroordelen. Ook ons huidige gedrag zal dit lot beschoren zijn in de toekomst… Moeten dan straks excuses worden aangeboden door onze nakomelingen die er niks aan hebben kunnen doen? Excuses kunnen volgens mij alleen gemaakt worden door hen die willens en wetens gehandeld hebben ten koste van. Anderen kunnen dit gedrag slechts veroordelen.

Het is trouwens ook heel naïef om te denken dat de excuus-aanbieders van dit moment (bestuurders, politici e.d.) hier zelf echt wakker van liggen. Zij voelen het als een tactisch voordeel om hiermee in de pers te komen en de wereld te laten zien hoe goed zij nu bezig zijn… Ik  vind daar wat van en ik krijg er altijd een weeïg gevoel van in mijn maag… Ze maken zich schuldig aan… (vul het zelf maar in).

Bestuurders en politici, ga iets doen waarvoor men je wel verantwoordelijk kan houden en waarvoor je dus eventueel wél je excuses kunt aanbieden als je het verknalt… Er is zinvol werk zat dunkt me…

Jeroen Teelen

1 juli 2022