1. Een korte relativering van religies:

   Het besef dat:

   1. Je (als blanco kind) een geloof meekrijgt van je omgeving (in India was je Boeddhist geweest, in Arabië een Moslim, in de Griekse oudheid was de Mythologie jouw norm geweest, etc.)
   2. Er geen objectieve, maar ook geen spirituele, maatlat is die een religieuze keuze boven een andere stelt (dan had iedereen inmiddels dat geloof gehad).
   3. De oorsprong én inhoud van alle geschriften (basis van veel grote religies) al vele eeuwen onderwerp zijn van discussie. De inhoud kan op vele wijzen worden geïnterpreteerd. Ze kan zelfs worden ontkend. Ze kan dus ook nergens als onfeilbaar bewijs voor worden gebruikt (b.v. Bijbel; meerdere auteurs, gespreid over zeer lange periode, vele vertalingen en mede daardoor vele persoonlijke interpretaties van vertalers, etcetera…).
      De Koran wordt beschouwd als het woord van God en vertegenwoordigt de enige waarheid volgens moslims. Echter, net zoals bij andere religieuze teksten, zijn er ook binnen de islam verschillende interpretaties. Dit is een fundamenteel probleem dat elke religie kent. Moslims zijn hierin dus niet uniek, maar vormen slechts een relatief recente groep in ons land die hierin voornamelijk dogmatisch optreedt. Het is belangrijk voor onze samenleving te beseffen wat hiervan de consequenties kunnen zijn.
   4. Onze soort bestaat ongeveer 300.000 jaar. Dit betekent dat, voor christenen, God 298.000 jaar wachtte terwijl de mensheid leed onder extreme kindersterfte, een gemiddelde levensverwachting van 25 jaar en talloze ziekten door slechte hygiëne. Al die tijd was er blijkbaar geen reden om in te grijpen, totdat 2000 jaar geleden ineens wél het moment daar was om ‘de zoon’ te sturen. Wat maakt dat dit geen serieuze afweging is in de geloofsovertuiging? Het lijkt erop dat mensen graag horen dat ze uitverkoren zijn en vervolgens niet meer kritisch kijken naar de fundamenten van hun overtuiging.
   5. Het bestaan van een Jezus of Mohammed als historische figuur niét automatisch bewijst dat er ook een God bestaat.
   6. Er heel veel (> vierduizend!) verschillende religieuze overtuigingen en tradities in de wereld zijn die elk hun eigen waarheden/goden kennen, (als je gedetailleerder kijkt zijn er zelfs >40.000  inclusief de subgroepen). Er is een tiental dominante religies.
   7. Als er al een ‘ware religie’ bestaat (daar is namelijk geen enkel bewijs voor),  zelfs dán is de kans dus zeer klein (rationeel nihil) dat een specifieke religie inderdaad ‘de ware’ is. Meest waarschijnlijk is echter, dat ze géén van alle ‘de ware’ zijn! Dat klinkt misschien wat onvriendelijk, maar dat zijn wel ‘de cijfers’, om het zo maar eens uit te drukken…
      Het is dus heel bijzonder om te beweren dat (er zijn ongeveer zo’n 3000 Goden geweest…)  alleen die ene God écht bestaat. Die andere waren allemaal simpele bedachte nonsense… maar die ene… dié is echt? En waarom weet is dat zo zeker? De rationeel meest voor de hand liggende conclusie is namelijk dat alle goden en alle religies door mensen zijn bedacht.
   8. Religieuzen een kleine minderheid vormen in de democratische Nederlandse samenleving, waarbij ongeveer 24% overtuigd gelooft in een God.
   9. Mensen er ook voor mogen kiezen (grondrecht) om helemaal geen religie aan te hangen, Bijbel of Koran niet serieus te nemen en ook Goden, volledig te ontkennen, of zelfs hun eigen religie te beginnen (Het Vliegend Spaghetti Monster van de Pastafarians).
   10. Voor veel (lees: de meeste) gelovigen geldt tevens dat:
       Ze wél van mening zijn dat anderen ongelijk hebben, dom zijn, onwetend zijn of zelfs verkeerd bezig zijn (bijvoorbeeld in hun stellingname tegen Homo’s of andersdenkenden). Hoewel ze deze gedachten misschien niet openlijk uitspreken, zitten ze vaak wel in het achterhoofd van de gelovige en worden door ‘minder verstandige’ predikanten uitgesproken.
   11. Ze wél vinden dat iedereen een vrije keuze moet hebben om wel/niet voor een religie te kiezen, maar dat is natuurlijk ‘noodgedwongen ruimdenkendheid’ want anders zouden anderen ook hún keuzes kunnen beperken en dat willen ze natuurlijk niet.
   12. Ze (afhankelijk van de lokale situatie, in meer of mindere mate en waarschijnlijk stilzwijgend, bewust of onbewust) niet ingrijpen of zelfs instemmen met uitingen (in welke vorm dan ook) van; fysiek geweld, discriminatie, buitensluiten, afwijzen, vervolgen, etc. van anderen omdat dit bijvoorbeeld gangbaar is binnen de groep (denk aan Biblebelt praktijken).
   13. De zogenaamde toegevoegde waarde van religie ter discussie staat.
       Er wordt gezegd dat religie (in een gematigde vorm) over het algemeen vreedzaam samenleven bevordert. Ook heeft ze volgens insiders een aantal voordelen, zoals het bieden van zingeving (betekenis en doel van het leven), sociale verbondenheid en onderlinge steun, ethiek, troost, het gevoel onderdeel te zijn van een groter plan, en soms zelfs geestelijk welzijn. Ik heb dit geloof en de rust die het kan bieden ervaren bij mijn eigen moeder in moeilijke tijden en dat gunde ik haar van harte, maar het maakte mij niet ineens gelovig. Niet-religieuze mensen zien deze toegevoegde waarde namelijk niet als een direct gevolg van religie zelf. Al deze doelen kunnen ook bereikt worden door mediteren, filosoferen, gesprekken te voeren, enzovoort, dus zónder religie. Om een goed en vergevingsgezind mens te zijn heb je geen religie nodig. Trouwens, breed in de samenleving veroorzaakt religie juist heel veel pijn en onrecht door stellingname tegen andersdenkenden en God’s goedheid is in tegenspraak met de ervaringen in het dagelijks leven. Zij vinden de aanwezigheid van goden dus vreemd en ongegrond en geloven er daarom absoluut niet in en dat is natuurlijk hun goed recht!
       Daarnaast zijn er nog de spirituelen die slechts hun gedachtegoed koesteren (op meestal zeer tolerante wijze) zónder religieuze verbintenis (Utilitarisme, Naturalisme, Humanisme, Mindfullness,  e.d.). Een geheel nieuwe stap waar, volgens futuroloog Christian Kromme, straks zelfs  A.I. (Artificial Intelligence) spirituele ontwikkeling stimuleert staat er ook aan te komen.
   14. Geloof in God(en)… ontstond door het oorspronkelijke onvermogen om de dagelijkse ‘werkelijkheid’ te verklaren resulteerde vroeger (en resulteert trouwens nog steeds!) in het toekennen van fenomenen aan ‘God(en)’. Volgens onderzoek is dit namelijk de eerste gedachte bij spiritueel ingestelde mensen. Er gebeurt iets dat we niet begrijpen en benoemen het als een wonder van buitenaardse, bovenmenselijke proporties. Hoewel de ‘God van de Donder’ en de meeste andere ‘Goden’ inmiddels zijn vervangen door natuurkundige verklaringen, blijven religieuze claims bij onwetendheid toch voortbestaan (van platte aarde tot evolutie). Dat doet het beeld dat de rationalist heeft van religie natuurlijk geen goed want waarom zou je die natuurkundige verklaring negeren? Anderzijds betekent dit alles natuurlijk niet dat er dáárom helemaal niéts (geen hogere macht) is. De bewering dat er niéts is, is wetenschappelijk namelijk net zo twijfelachtig/onbewijsbaar als de bewering dat er wél iets is.

2. Waarom nú ineens al deze aandacht?

    

   1. Toenemende religieuze diversiteit en toenemende bevolkingsdichtheid: Dus meer religieuze diversiteit, dichter op elkaar. Hierdoor ontstaan er vaker spanningen en discussies over de rol van religie in de maatschappij en hoe verschillende religieuze groepen met elkaar moeten samenleven.
   2. Breder podium door nieuwe media: Voor verkondigers uit alle richtingen zijn de nieuwe media een zeer aantrekkelijke zend-vorm. Je kunt verkondigen wat je wilt, enthousiaste reacties toevoegen en kritische opmerkingen blokkeren. Dit wakkert discussies aan op het internet en ook daarbuiten. Het gaat om ‘religieuze influencers’ die maar één doel hebben: Zoveel mogelijk ‘volgers’. Bewijsbaarheid van de boodschappen die ze zenden, is daarbij van ondergeschikt belang. Ik noem het ‘Internet Jomanda’s’, dus grote ego’s met een eigen werkelijkheid.
   3. Secularisatie onvoldoende geborgd: Sommige functies in samenlevingen eisen een meer seculier karakter (je wilt niet dat een overheid religieuze kleuring heeft en dus niet onpartijdig is). Vrijheid van meningsuiting en democratie vereisen dat de overheid hier keuzes maakt (scheiding kerk en staat). Religieuze invloed op bestuur is een bedreiging voor de rest. Huidige ontwikkelingen noodzaken tot meer discussie over de grenzen aan de rol van religie in het publieke domein en in de politiek (striktere scheiding kerk en staat?).
   4. Maatschappelijke veranderingen: Religie en maatschappij zijn deels met elkaar verbonden en veranderingen in de maatschappij kunnen dus invloed hebben op religieuze praktijken en overtuigingen. Debatten over gendergelijkheid, LHBTQ+ rechten, immigratie, cultuurverandering en bijvoorbeeld inenten, veroorzaken discussie over religieuze opvattingen en hoe deze zich verhouden tot maatschappelijke ontwikkelingen.
   5. Terrorisme en radicalisering: Het optreden van terroristische groeperingen die hun daden rechtvaardigen met een bepaalde religieuze ideologie heeft geleid tot toenemende zorgen over radicalisering en extremisme. Ook hier geldt dat de reikwijdte van kleinschalige acties nu vele malen groter kan zijn dan vroeger.

3. Samengevat:
   

   Een korte relativering van religies

   • Religie is locatiegebonden: Waar je geboren wordt, bepaalt grotendeels je religie. Een kind geboren in India zou waarschijnlijk hindoe zijn, in Arabië moslim, en in de oudheid een volgeling van de Griekse mythologie.
   • Religies zijn talrijk en tegenstrijdig: Er zijn meer dan 4000 religies en >40.000 subgroepen, allemaal met ‘de waarheid’. Statistisch gezien is de kans nihil dat één religie ‘de ware’ is. De rationele conclusie is dat alle religies menselijke creaties zijn.
   • Geen objectieve maatlat: Er bestaat geen universele, spirituele of objectieve reden waarom één religie boven een andere zou staan. Anders had iedereen inmiddels dat geloof gehad.

   De inconsistenties binnen religies

   • Waarom nu pas ingrijpen? De mensheid bestaat 300.000 jaar. Toch greep God pas 2000 jaar geleden in door ‘de zoon’ te sturen, na millennia van kindersterfte, hongersnood en ellende. Waarom toen en niet eerder?
   • Historische figuren bewijzen geen goddelijkheid: Het bestaan van Jezus of Mohammed als persoon betekent niet automatisch dat hun god bestaat. Dit geldt net zo goed voor Zeus of Odin.
   • Religieuze geschriften zijn geen bewijs: Bijbel, Koran en andere teksten zijn het resultaat van eeuwenlange vertalingen, interpretaties en aanpassingen. Ze worden binnen en buiten de religies betwist en kunnen daarom niet als onweerlegbaar bewijs dienen.

   Sociale en maatschappelijke impact

   • Religie is een minderheidsstandpunt: In Nederland gelooft slechts ~24% nog in een god. Niet-geloven is net zo legitiem als geloven.
   • Vrijheid geldt voor iedereen: Je hebt het recht om religie te volgen, maar ook om deze te negeren, niet serieus te nemen of zelfs een nieuwe religie te starten (zoals het Vliegend Spaghettimonster).
   • Religieuze tolerantie is vaak eenzijdig: Veel gelovigen menen dat anderen verkeerd zitten, dom of onwetend zijn. Tegelijkertijd eisen ze respect voor hun eigen overtuiging.
   • Religieuze stellingnames leiden tot uitsluiting: Van homodiscriminatie tot vrouwenonderdrukking—religies claimen vaak vrede, maar rechtvaardigen ook uitsluiting en onvrijheid.

   De toegevoegde waarde van religie?

   • Biedt religie unieke voordelen? Zingeving, ethiek, troost en gemeenschap worden vaak genoemd als voordelen van religie. Maar deze zaken kunnen net zo goed zonder religie worden bereikt via filosofie, mindfulness of sociale verbinding.
   • Religie en maatschappelijke schade: Ondanks deze voordelen veroorzaakt religie wereldwijd ook veel leed door polarisatie, dogma’s en onderdrukking van andersdenkenden.
   • Spiritueel zonder religie: Humanisme, naturalisme en zelfs toekomstige AI kunnen spirituele beleving en verbondenheid bieden zonder religieuze dogma’s.

   Waarom religie?

   • Religie is historisch een hulpmiddel geweest om onbegrijpelijke fenomenen te verklaren. Bliksem werd ooit toegeschreven aan Zeus; inmiddels weten we beter. Toch blijven religieuze claims bestaan waar wetenschap nog geen antwoord op heeft.
   • De rationalistische conclusie: Er is geen bewijs voor goden, en de bewering dat ze wél bestaan is even twijfelachtig als de bewering dat ze níet bestaan.

   Conclusies?
   

   Ik denk dat eenieder na lezen van het voorgaande toch een eigen visie heeft. Eén ding hoop ik echter duidelijk te maken en dat is dat het fundament onder een ‘geloof’ of ‘ongeloof’ beperkt blijft tot persoonlijk of collectief GELOOF maar niet tot een WAARHEID mag worden verheven waaraan rechten jegens anderen kunnen worden geclaimd. Kort door de bocht geformuleerd betekent dat dus dat je anderen niet de maat mag nemen op basis van welk geloof dan ook. Dat geldt dus zeker ook voor de voorgangers. Zij die dat wél doen, trekken een veel te grote broek aan en daar liggen andere redenen aan ten grondslag die niets met al het voorgaande te maken hebben, zoals persoonlijke belangen, grote ego’s, lust naar macht en aanzien, commercieel gewin, etcetera. Dit zijn de gevaarlijke portretten in de samenleving die veel schade veroorzaken. Niet alleen voor de buitenstaanders, maar ook voor hun geloofsgenoten. Het besef over de inhoud van ‘geloof’ ontbreekt en de dogmatiek regeert.
   
   Tot slot: Heeft dit blogje dan eigenlijk wel zin?
   Mijn poging om dit onderwerp wat verbreding te geven zal natuurlijk nooit de échte dogmaticus bereiken, omdat die per definitie slechts ‘het eigen gelijk’ ziet. Daar is geen ruimte is voor nuance. Zij gaan een gesprek slechts aan om “hun gelijk” toe te lichten, niet om dat ter discussie te stellen.
   Dit blogje kan wél dienen als weerwoord in discussies voor mensen die niet tot de dogmatisch ‘veroordeelden’ behoren. Het biedt hulp bij het maken van eigen keuzes op basis van redelijke en goed onderbouwde overwegingen zoals; voortschrijdend inzicht, rationaliteit en eigen keuzes.

Jeroen Teelen

16 december 2023