Deel 1: Bewustwording en Relativering
Deel 2: Religie, Ratio, Maatschappelijke Pijnpunten
Deel 3: Acceptatie en Discussie
Deel 4: Mijn persoonlijke conclusies (voor wat ze waard zijn natuurlijk)

De invloed van religie op de maatschappij Deel 4:

Mijn persoonlijke conclusies…
(voor wat ze waard zijn natuurlijk…)

Inleiding

In dit vierde deel van mijn reeks over de invloed van religie op de maatschappij deel ik mijn persoonlijke conclusies. Deze reflecties zijn verder bedoeld om bij te dragen aan de bredere discussie over de rol van religie in ons leven en in onze samenleving. Hoewel wetenschap veel verklaart, beseffen we allemaal dat het niet alle menselijke nieuwsgierigheid en behoeften kan bevredigen. Er is een dimensie van ons bestaan die de wetenschap niet volledig kan omvatten, zoals het doel van ons bestaan. Het is daarom belangrijk om bescheiden te blijven in onze ‘zekerheden’. We kunnen er hooguit over brainstormen en fantaseren, maar iedere aanmatiging in deze zou rationeel onverdedigbaar zijn. Het zou dus onredelijk zijn om te pretenderen dat we definitieve antwoorden hebben.

De ontdekkingen van de James Webb-telescoop benadrukken de nietigheid van onze plaats in het universum. Dit besef dwingt ons na te denken over onze eigen betekenis en om onszelf niet als het middelpunt van alles te zien. In onze zoektocht naar antwoorden wenden velen zich tot religie, ondanks het feit dat er geen enkele aanwijzing, binnen of buiten de wetenschap, is die suggereert dat we hiermee een terechte weg bewandelen. Religies wereldwijd beweren, hoe divers en onderling strijdig ook,  elk meestal de waarheid in pacht te hebben. Als we echter heel eerlijk zijn, kunnen we dit nooit bewijzen of zelfs maar aannemelijk maken. Er is nooit iemand teruggekeerd om ons die duidelijkheid te geven. Ook de ‘bijbelse’ beloften waarin een God wordt verheerlijkt die goed is, kennen geen enkel causaal verband met de waargenomen realiteit.

De overtuiging dat bijvoorbeeld een islamitische of katholieke misdadiger eerder in de hemel zou komen dan een ongelovige weldoener… Wat zou dat dan zeggen over de rechtvaardigheid van die ‘God’? Het belang dat velen hechten aan dergelijke overtuigingen lijkt vooral voort te komen uit de behoefte om onze eigen onwetendheid te duiden. We stellen onszelf levensvragen en vinden vaak geen andere oplossing dan te verwijzen naar een hogere macht, schepper, of oorsprong. Hoewel religie rationeel gezien in haar fundament geen rationele waarde heeft, heeft het door haar veelal dogmatische aard wel een grote maatschappelijke invloed, en die invloed is niet altijd positief.

Het is daarom belangrijk dat we ons bewust zijn van onze eigen onwetendheid. Door deze bewustwording kunnen we openstaan voor reflectie op onze positie, of we nu gelovig zijn of niet.”

In deze blog zal ik mijn conclusies omtrent religie en hun impact op de samenleving, proberen te verwoorden.

1. 1. Conclusies (kort samengevat)
      1. 1. Het bestaan van God(en)
            Of er goden bestaan, is voor mij een concept dat het menselijk begrip te boven gaat. We kunnen er geen definitieve uitspraken over doen, en daarom moeten we bescheiden blijven in onze oordelen. Deze ongrijpbaarheid is niet alleen een uitdaging voor niet-religieuzen, maar ook voor religieuzen, die hun geloof vaak moeten baseren op vertrouwen en ervaringen in plaats van bewijs. Religieuzen zien deze ongrijpbaarheid vaak ook als een teken dat er iets hogers bestaat, iets dat het menselijk begrip overstijgt en daardoor juist als bewijs kan dienen voor de aanwezigheid van goddelijke krachten. Hoewel deze overtuiging voor hen betekenisvol is, kan het voor niet-religieuzen aanvoelen alsof men gelooft in iets dat voor ons mensen altijd onbewijsbaar blijft en daarmee onwaar of op zijn minst zeer onwaarschijnlijk.Vanuit een rationeel perspectief kan men namelijk vermoeden dat het concept van ‘God en religie’ door zeer bekwame mensen is gecreëerd, mede gezien de diversiteit wereldwijd en de rol die religie in vroeger tijden speelde in de ontwikkeling van samenlevingen. Het is opmerkelijk hoe een concept dat niet kan worden bewezen of weerlegd, zo’n diepgaande invloed heeft kunnen uitoefenen. Voor veel niet-religieuzen is de ongrijpbaarheid van god(en) dus een reden om deze overtuigingen te zien als persoonlijke keuzes, die zeker niet noodzakelijkerwijs impact hoeven te hebben op anderen. Het feit dat iemand een bepaalde overtuiging heeft, betekent dus niet dat anderen zich eraan hoeven aan te passen.”
         2. De rol van Religie
            Religie speelt een complexe rol in onze samenleving, met zowel positieve bijdragen als uitdagingen die we niet kunnen negeren. Gezien de diversiteit aan religies over de hele wereld, beschouw ik religie als een door mensen bedachte richtlijn voor de (lokale) gemeenschap. Religies spreken elkaar op vele terreinen tegen, terwijl ze allemaal de ware pretenderen te zijn, wat het rationeel gezien moeilijk maakt om de verschillende claims te verenigen. Desondanks biedt religie voor velen een bron van troost, een manier om met onzekerheden om te gaan, en geeft het structuur en zingeving binnen een gemeenschap.Hoewel religie voor velen een bron van troost en zingeving biedt, kan het ook beperkingen opleggen aan de vrije denkruimte, vooral wanneer bepaalde overtuigingen als absolute waarheden worden gepresenteerd. Voor jonge kinderen kan dit betekenen dat zij al vroeg worden blootgesteld aan ideeën zonder de mogelijkheid om hierover zelf kritisch na te denken, wat soms als indoctrinatie kan worden ervaren. Het is daarom belangrijk dat we ons bewust zijn van zowel de kracht als de valkuilen van religieuze opvoeding. Terwijl religie kinderen structuur en morele richtlijnen kan bieden, moeten we er ook voor zorgen dat ze de ruimte krijgen om verschillende perspectieven te verkennen en hun eigen overtuigingen te vormen. Hoewel orthodoxe religieuzen dit standpunt mogelijk niet delen, is het belangrijk dat de samenleving een open dialoog voert over deze belangrijke kwesties. Mensen moeten vrij zijn om hun geloof te belijden zoals zij willen, zolang zij hiermee de rechten van anderen, inclusief vrouwen en kinderen, niet schenden.
         3. De Bijdrage van Religie aan de Samenleving
            Hoewel religie in het verleden een belangrijke rol speelde in het geven van richting en normen aan de mensheid, lijken de nadelen tegenwoordig zwaarder te wegen dan de voordelen. Religie kan verdeeldheid zaaien en individuele vrijheden beperken. Religie kan nog steeds gemeenschapszin bevorderen en bijdragen aan moreel gedrag, vooral in hechte gemeenschappen waar gezamenlijke rituelen en waarden mensen verbinden. Toch is religie daarbij zeker geen voorwaarde vooraf; moreel gedrag en gemeenschapszin kunnen ook op seculiere basis worden bevorderd.
            Het is teleurstellend dat vele sterk profilerende religieuze organisaties zich niet meer puur richten op hun filosofische en humanitaire rol binnen de samenleving. Het profileren in de zin van anderen ‘de maat nemen’ of wetenschap ‘verloochenen’ op basis van geloof is een contraproductieve benadering. Ik heb respect voor gemeenschappen die hun focus houden op het bijdragen aan het welzijn van de samenleving.
         4. De Rol van de Overheid
            Ondanks haar belangrijke rol in het verleden is religie ook altijd een bedreiging geweest voor andersdenkenden. Ze vormt daardoor mogelijk inbreuk op het leven van mensen met andere overtuigingen. In een moderne, pluriforme, multiculturele samenleving, waar iédereen zich thuis moet kunnen voelen, is het dus cruciaal dat vrijheid en gelijkheid worden gegarandeerd. Gemeenschappelijke waarden zoals; rechtspraak, vrijheid van meningsuiting, geloof, veiligheid, gezondheid en dergelijke dienen los te staan van religieuze invloeden. Seculariteit moet daarom worden gewaarborgd in het dienen van gemeenschappelijke belangen wat een strikte scheiding van kerk en staat ompliceert. Alleen zo worden zowel de rechten als de vrijheden van eenieder beschermd en voelt iedereen zich gelijk  behandeld. Dit betekent ook dat religieuze uitingen geen plaats mogen hebben in overheidstaken, communicatie en besluitvorming.
         5. Slotgedachte
            Het is aan ons allen om bij te dragen aan een samenleving waarin zowel religieuze als seculiere perspectieven getolereerd worden, terwijl we ook kritisch blijven nadenken over de invloeden die deze overtuigingen hebben op de volgende generaties.————————- ##### ——————

       

   2. Conclusies (wat breder toegelicht):
      Doel van deze uitgebreidere toelichting:
      In de voorgaande blogs heb ik geprobeerd om op een open en evenwichtige manier een discussie op gang te brengen tussen zowel overtuigde theïsten als atheïsten. Deze discussie is naar mijn mening essentieel, gezien de snel toenemende diversiteit en dichtheid van verschillende overtuigingen in ons land, en de toenemende wederzijdse profilering die daarmee gepaard gaat. Echte discussie betekent echter ook dat we de zaken bij de naam moeten noemen en de uitdagingen en gevaren die deze ontwikkelingen met zich meebrengen, concreet moeten benoemen. Dit kan soms confronterend zijn, maar ik ben ervan overtuigd dat veel mensen, bewust of onbewust, niet voldoende nadenken over de gevolgen van hun overtuigingen voor hun omgeving. In mijn eerdere blogs heb ik ook opgeroepen tot discussie en gepleit voor duidelijke bestuurlijke keuzes. Bewustwording is een cruciale eerste stap, maar ik vraag me af of het langzaam wakker worden voldoende zal zijn, gezien de snelheid van de veranderingen in onze samenleving. Misschien is een krachtig wakker schudden nodig voordat we ons realiseren hoe urgent deze kwestie eigenlijk is. Dit betekent dat ik zoveel mogelijk directe en concrete voorbeelden beschrijf om de herkenbaarheid bij betrokkenen te verhogen. Het is hierbij zeker niet mijn bedoeling om mensen te kwetsen, maar ik besef dat dit mogelijk niet geheel te vermijden is.
      Mijn persoonlijke reacties op de, volgens mij, meest belangrijke vragen op dit vlak:
      1. 1. Spiritualiteit
         2. Het bestaan van God(en)?
         3. Wat betekent voor mij ‘geloof’?
         4. De ‘heilige geschriften’, wat moet ik er mee?
         5. Profeet, Apostel, of Predikant?
         6. Religie: welke religie is de ware of beste?
         7. Gelovigen?
         8. Botsen religie en wetenschap?
         9. Is religie nog relevant in de moderne samenleving?
         10. Bestuurlijk (landelijk en lokaal), wat moeten we met religie?
             1. Spiritualiteit
                Veel mensen voelen de behoefte aan spiritualiteit, zoals in de zoektocht naar betekenis en doel van het leven, verbinding met iets groters dan wijzelf, of de bron van alles. Dit hoeft echter niet per se tot religie te leiden. Sterker nog, spiritualiteit zónder religie biedt juist extra ruimte voor denken, omdat er geen taboes of dogma’s zijn die dit vooraf inperken. Er wordt niet door anderen verteld wat je moet denken; jij bent zelf de denker. Dat spreekt me aan. Het is de meest open en eerlijke benadering.Voor de religieuze persoon zou het juist een uitdaging moeten zijn om zelf na te denken en kritisch te zijn. Als je gelooft dat je je hersenen van een god hebt gekregen, dan mag deze god toch verwachten dat je ze ook daadwerkelijk gebruikt, in plaats van alles zomaar te accepteren wat anderen zeggen. Helaas is dat wel wat er vaak gebeurt in de wereld om ons heen. De plaats en omgeving waarin je geboren wordt, bepalen vaak je religie, en slechts weinigen nemen daar afstand van, meestal omdat er geen verbreding van inzichten plaatsvindt. Dit kan voortkomen uit angst om uit de lokale groep te vallen, of gewoon uit nonchalance… Je hebt geen zin om je erin te verdiepen.
                Om die reden zie ik religie voor mijzelf niet als een toegevoegde waarde, maar juist vooral als een beperking. Ik heb in mijn leven religie nooit gemist, terwijl ik er meer dan 55 jaar middenin stond als agnostisch (amateur) kerkorganist/dirigent. Ik ken de religieuze wereld dus redelijk goed, al zeg ik het zelf.
                Filosofie
                De geestelijke uitdaging en de filosofie, een meer rationele studie van fundamentele vragen, vormen voor mij persoonlijk een veel logischer alternatief. Door kritisch denken, logica en redeneren kom je tot een dieper begrip. We leren onze standpunten beter te beargumenteren en causale verbanden scherper te zien. Daarnaast leren we valkuilen in redeneringen te herkennen en argumenten op waarde te schatten. Kortom, we leren verder te kijken dan de oppervlakkige antwoorden en nemen geen genoegen met dogma’s die onze geest willen inperken. Filosofie richt zich vanuit de ‘ratio’ (een universeel basisprincipe) op de grote vragen, terwijl religie zich hierop richt vanuit ‘geloof’ (en daarvan zijn er vele, die ook nog eens fundamenteel kunnen verschillen). Alleen al daarom zou ik als denkraam dus zeker niet voor een religieuze invalshoek kiezen. Maar, tot zover mijn persoonlijke gevoel bij het dilemma ‘ratio-religie’ en dit is natuurlijk slechts één aspect in deze brede evaluatie van de maatschappelijke impact. Vanuit de blogjes 74 t/m 78 maak ik nu voor mezelf de balans op. Met opzet heb ik ook blog 74 over de rol van wetenschap toegevoegd, omdat ik die dimensie vaak mis bij religieuze discussies. Dit, terwijl wetenschap voor iedereen, zelfs voor orthodox gelovigen, een grote rol speelt in het dagelijks leven.
             2. Het bestaan van God(en)?
                Het bestaan van God(en) is een vraag die mensen al eeuwenlang bezighoudt. Voor velen vormt dit de kern van hun religieuze overtuiging, terwijl anderen het juist zien als een filosofisch probleem dat moeilijk te beantwoorden is. Voor mij persoonlijk is de vraag naar het bestaan van een god of meerdere goden een concept dat ons menselijk begrip ver te boven gaat. We kunnen er geen definitieve uitspraken over doen, en daarom vind ik dat we bescheiden moeten blijven in onze oordelen.
                1. Filosofisch gezien
                   zijn er talloze argumenten voor en tegen het bestaan van god(en). Klassieke argumenten zoals het ontologische (gericht op de definitie en aard van het zijn), kosmologische (dat het universum als geheel onderzoekt) en teleologische (dat zich richt op het doel en de orde in het universum) argument hebben door de tijd heen veel aandacht gekregen. Tegelijkertijd hebben atheïsten en agnosten sterke tegenargumenten ontwikkeld, zoals het probleem van het kwaad en het lijden, en wetenschappelijke verklaringen voor verschijnselen die vroeger aan het goddelijke werden toegeschreven.
                2. Religieus gezien
                   zijn er wereldwijd veel verschillende opvattingen over het goddelijke, waarbij de meeste een duidelijke geografische oorsprong hebben. Sommige tradities, zoals het christendom, de islam en het jodendom, geloven in één almachtige God. Andere religies, zoals het hindoeïsme, kennen een veelheid aan goden, elk met hun eigen specifieke rol en karakter. Er zijn ook religies en spirituele stromingen die geen persoonlijke goden kennen, maar eerder abstracte krachten of principes aanhangen, zoals in sommige vormen van boeddhisme of taoïsme. Opvallend is het wereldwijde besef van onwetendheid, dat per regio op verschillende manieren werd ingevuld. Dit roept de vraag op of de oorsprong van al deze religies uiteindelijk gezocht moet worden in menselijk handelen en denken.
                3. Mythologie en Moderne Interpretaties
                   Naast de vele mythologieën die vroeger dienden om onverklaarbare fenomenen te verklaren en vaak geografisch gebonden waren, zoals de Japanse, Afrikaanse, Griekse, Australische en Polynesische tradities, zien we in onze moderne tijd dat onwetendheid nog steeds een rol speelt in religieuze en spirituele overtuigingen. Denk aan paranormale verklaringen, UFO’s, en speculaties over buitenaardse beschavingen als verklaringen voor onbegrepen verschijnselen. Dit is een vorm van modern mythologiseren, waarbij deze fenomenen de rol van god(en) of hogere machten overnemen. Mensen zoeken antwoorden op vragen, zelfs op vragen waar we het antwoord niet op kúnnen geven door gebrek aan kennis of competentie. Hieruit ontstaat de neiging om onwetendheid te vullen met bovennatuurlijke of speculatieve verklaringen, zoals vroeger met goden gebeurde. We lijken deze fenomenen toch aan iets (goddelijks) te willen toeschrijven…
                4. Mijn Persoonlijke Standpunt
                   Na het overwegen van deze verschillende perspectieven, voel ik me persoonlijk het meest aangetrokken tot een agnostische houding ten opzichte van deze vraag. Ik erken dat er grenzen zijn aan wat we kunnen weten en begrijpen. Hoewel ik de overtuigingen van religieuzen begrijp, zie ik de ongrijpbaarheid van het goddelijke niet als een bewijs voor het bestaan van iets hogers, maar eerder als een aanwijzing voor de complexiteit en het mysterie van het universum dat ons omringt.Voor veel religieuze mensen is het geloof in een god of goden diep persoonlijk en betekenisvol, en biedt het troost en richting in hun leven. Voor mij is het echter belangrijker om mijn eigen ervaringen, redeneringen en filosofische overwegingen te volgen, zonder de noodzaak om mijn gedachten te conformeren aan een religieus dogma. In mijn leven heb ik ervoor gekozen om me te richten op wat we wél kunnen weten en begrijpen, door middel van logica, wetenschap en filosofie. Dit betekent niet dat ik de mogelijkheid van een god of hogere kracht uitsluit, maar het betekent wel dat ik er geen concrete conclusies over trek. In plaats daarvan blijf ik open voor nieuwe inzichten en ervaringen, terwijl ik mijn best doe om de wereld om me heen te begrijpen zonder te vervallen in absolute waarheden.
                5. Conclusie
                   Kortom, het bestaan van God(en) blijft voor mij een mysterie, een onderwerp van voortdurende reflectie en verkenning, maar zonder kans of de noodzaak om definitieve antwoorden te vinden. Het is een gebied waar filosofie en persoonlijke ervaring samenkomen, en waar ik de vrijheid waardeer om mijn eigen weg te vinden, vrij van dogma’s en vaststaande (maar onbewijsbare) overtuigingen. Ik vind het, voor mij persoonlijk, dus niet verdedigbaar om welke dogmatische (Theïstische of Atheïstische) keuze dan ook, aan te hangen.
             3. Wat betekent voor mij ‘geloof’?
                Voor veel mensen roept het begrip ‘geloof’ associaties op met zingeving, religie, overtuiging, en spiritualiteit. Voor mij is het echter een synoniem voor ‘niet zeker weten’. Geloven houdt in dat je stopt met zoeken of twijfelen. In die zin betekent het dus ook het ‘opgeven’ in de zoektocht naar waarheid. Onzekerheid – of dit nu geloof of overtuiging is – mag daarom zeker geen consequenties hebben voor buitenstaanders met hun eigen ‘andere’ onzekerheden of overtuigingen.In een pluriforme samenleving zoals de onze is het cruciaal dat we onzekerheden benoemen en erkennen, in plaats van ze te laten domineren door geloof of overtuiging. Dit geldt zowel voor gelovigen als ongelovigen, aangezien beide groepen vergelijkbare onzekerheden delen (namelijk het ontbreken van waterdicht bewijs). Dit leert ons dat geloof, oftewel ‘de waarheid van de een’, niet de norm moet zijn voor een ander.Deze kritische houding ten opzichte van geloof wordt ook gedeeld door Sadhguru, die stelt: ‘Ik geloof nergens in. Dat is geen kwestie van een God. Ik geloof gewoon niet in ‘geloven’. Mijn benadering is ‘weten’ en dat is een heel andere dimensie.’
             4. Heilige geschriften: wat moet ik ermee?
                De heilige geschriften zie ik als briljante intellectuele pogingen uit het verleden om richtlijnen te bieden aan de toenmalige chaotische samenleving. Om effect te sorteren, moesten deze richtlijnen uiteraard in de ‘taal van toen’ worden geformuleerd en verspreid via een institutioneel medium, zoals de kerk, omdat de gemiddelde mens destijds analfabeet was. De kerk en religie speelden een cruciale rol, niet alleen in het overbrengen van deze richtlijnen, maar ook in het doorgeven van universele wijsheden aan toekomstige generaties, zoals: behandel anderen zoals jezelf, wees dankbaar, deel met anderen, en wees vergevingsgezind en rechtvaardig. Deze geschriften waren zinvol en bepalend in hun tijd.Hoewel deze geschriften destijds van grote waarde waren, moeten we vandaag de dag erkennen dat hun absolute waarde in twijfel kan worden getrokken. Geloven in de absolute waarheid van deze geschriften zou strijdig zijn met mijn ideeën over de acceptatie van het fenomeen God(en), en is bovendien niet vanzelfsprekend. Veel van deze geschriften zijn gebaseerd op geloof, zonder bewijs voor hun waarheidsgehalte. Ze bevatten vaak tegenstrijdige informatie, zijn beïnvloed door de cultuur en tijd waarin ze zijn geschreven, en bieden ruimte voor diverse interpretaties. Dit maakt ze minder betrouwbaar als absolute en onveranderlijke waarheid.Inconsistenties met wetenschappelijke kennis, zoals bijvoorbeeld de leeftijd van de aarde en het scheppingsverhaal, maken deze teksten ongeloofwaardig als wetenschappelijke bronnen. Het scheppingsverhaal in veel heilige boeken staat bijvoorbeeld haaks op wat we tegenwoordig weten over de ouderdom van de aarde en de evolutie van soorten. Als een ‘perfecte, alwetende en almachtige’ God werkelijk boodschappen aan de mensheid had willen overbrengen, of deze zelfs zélf had geschreven (zoals in de islam wordt beweerd), dan zou dat doel ook bereikt zijn en zouden deze argumenten en discussies niet bestaan. Mijn visie is dat de inhoud van deze geschriften vooral gericht was op het eigenbelang en de wijsheid van menselijke schrijvers uit een vroeger tijdperk, bedoeld om de bevolking richtlijnen te geven.
                1. Waarom blijven mensen dan geloven in deze geschriften?
                   Voor veel gelovigen geldt dat hun overtuiging in het verleden is ingeprent door ouders, cultuur, directe omgeving of charismatische (s)prekers. Ze vinden opluchting, troost en inspiratie in de verhalen en richtlijnen voor het leven. Het zijn diepgewortelde tradities waaraan mensen van jongs af aan worden blootgesteld, waardoor een emotionele band met die overtuigingen ontstaat. Hoewel ze een houvast en richtlijn bieden en vertrouwd voelen, vertegenwoordigen ze echter niet noodzakelijkerwijs de waarheid. Dezelfde waarden kunnen namelijk evengoed met andere geloven, of zelfs zonder geloof, worden bereikt. Zelfs al bevatten de geschriften op vele punten verifieerbare waarheden, dan zegt dit nog niets over hun integrale betrouwbaarheid. Het is belangrijk om kritisch te blijven en geen ongefundeerde claims klakkeloos te accepteren. Ik vind dat je ten minste deze onzekerheden onder ogen moet durven zien.Het veroordelen van het gedrag van andersdenkenden met een bijbel, koran of andere geschriften als argument, is geen maatschappelijk verdedigbare actie. Als je met een bijbel in de hand de ander gaat vertellen wat goed of slecht is (deze schoen past vele predikanten!), dan is dat vergelijkbaar met de situatie waarin die ander jou met een ander boek in zijn hand de waarheid gaat dicteren. Trek je eigen conclusies en neem andersdenkenden niet de maat!
                2. De kracht van dialoog
                   In een samenleving waarin mensen met verschillende overtuigingen samenleven, is het essentieel om open te blijven staan voor andere perspectieven en om het gesprek te voeren zónder elkaar te veroordelen. De kracht van dialoog ligt in het erkennen van onze onzekerheden en in het begrijpen van de keuzes van anderen, zonder dogma’s op te leggen.
             5. Profeet, Apostel, en Moderne Predikanten: Wat is hun rol?
                Traditionele Profeten en Apostelen
                Profeten en apostelen worden in heilige geschriften vaak gepresenteerd als figuren uit een andere tijd, die erin slaagden om hun toehoorders op een specifieke manier te bereiken. Deze religieuze leiders vervulden destijds een essentiële functie: ze boden richtlijnen en hoop aan een vaak ongeletterde bevolking.
                1. De Rol van Moderne Predikanten
                   De predikanten van vandaag, die vanuit hun overtuiging genade, hoop en liefde prediken, doen naar mijn inzicht nog steeds zinvol werk. Met hen kun je een gesprek voeren, zelfs wanneer dat tegen hun overtuigingen ingaat. Ze zijn vaak in staat tot reflectie en tonen een bereidheid om zich breder te oriënteren.
                2. Het Gedrag van Sommige Moderne Predikanten: De ‘Te Grote Broek’
                   Helaas zijn er ook moderne predikante0n die een andere koers varen. Ze menen de wijsheid in pacht te hebben en gedragen zich als heersers over hun gemeenschap. Ze overschatten hun rol, hebben snel oordelen klaar, en prediken hel en verdoemenis over hen die anders denken. Ze bedienen zich van nieuwe media om hun succes te onderstrepen en hun boodschap verder te verspreiden. In mijn ogen treden deze predikanten vaak buiten hun religieuze competenties wanneer ze zich uitlaten over onderwerpen zoals wetenschap, politiek of gezondheid. Dit gedrag lijkt meer op zelfverheerlijking en narcisme dan op het dienend leiderschap dat je van een religieus leider zou verwachten. Zelfs het kerkrecht heeft hier passages aan gewijd om deze mensen te begrenzen, maar dit wordt vaak genegeerd. Binnen hun (vaak gesloten) gemeenschap zijn er onvoldoende krachten om dit gedrag te corrigeren waarbij zelfs de burgemeester en lokale politiek verzuimen in te grijpen.
                3. Religieuze Influencers en Hun Invloed
                   Deze moderne predikanten kunnen worden vergeleken met influencers op sociale media. Ze zijn vaak charismatisch, communicatief vaardig, en beschikken over kennis van hun geloof en religieuze tradities. Net als andere influencers bepalen zij zélf hun boodschap, met als doel zoveel mogelijk volgers te bereiken. De vraag blijft echter of hun invloed gebaseerd is op waarheid, bewijs of aannemelijkheid. Zoals het gezegde luidt:
                   “De geesten met de minste inhoud preken de grootste zekerheden.”
                   Als u wordt voorgehouden dat de hel of hemel u wacht, of dat u bepaalde dingen moet doen om gered te worden, wees dan ten minste nieuwsgierig naar hoe de spreker aan dergelijke ‘wijsheden’ komt. Het is verstandig om van zender te veranderen als de enige bron de Bijbel of Koran blijkt te zijn.
                4. De Betrouwbaarheid van de Boodschap
                   Is de boodschap van een predikant betrouwbaar? Veel predikanten hebben een theologische opleiding gevolgd en beschikken over grondige kennis van de Bijbel, Koran, of andere heilige geschriften. Dit biedt echter geen enkele garantie voor de betrouwbaarheid van hun boodschap. Afhankelijk van hun opleiders en de stromingen waartoe ze behoren, wordt hun persoonlijke waarheid gevormd. Deze wordt vervolgens, in (onderlinge) competitie met andere inzichten, als norm of ‘waarheid’ gepresenteerd. Hiermee dichten ze zichzelf wijsheden toe die ver buiten hun competenties liggen. Ze gaan toch weer hun mening uiten over wat anderen zouden moeten denken en geloven (over bijvoorbeeld homoseksualiteit, andersdenkenden, hun ‘stem van God’, de ‘satanistische buitenwereld’, etc.). Ik kan hier een hele lijst Nederlandse predikers met naam vermelden, en misschien ga ik dat ook nog doen, want die persoonlijke confrontatie opent misschien hun ogen… De vraag blijft waarom de theologische wereld dit schadelijke gedrag en de onderlinge competitie laat voortbestaan en niet de moed heeft om zich terug te trekken in haar eigen spirituele domein, zonder buiten haar competenties te treden. Zou dit te maken kunnen hebben met een profileringsdrang, vergelijkbaar met die van moderne influencers?
                5. De Gevaren van Misbruik
                   Bij mij roept dit associaties op met de ontspoorde influencers van deze tijd. Veel van hen worden bekritiseerd omdat ze beweringen doen die haaks staan op degelijke fundamenten, zoals de voorbeelden van Famke Louise en Jomanda. Dergelijke figuren bestonden natuurlijk ook vroeger! De kunst was en is om de waardevolle boodschappen eruit te filteren en de rest geen podium te geven. Maar wie maakt hier het correcte onderscheid? Blijkbaar de leiders en de wetenschap zelf niet. Voor mij blijven deze predikanten vaak inhoudsloze spreekbuizen die in een eigen werkelijkheid leven. Hun zelfbeeld stijgt boven de realiteit uit, waardoor reflectie niet langer mogelijk is. Ze genieten van de macht die ze over hun volgers uitoefenen en halen daar ook nog eens financieel voordeel uit. Het wordt echt kwalijk wanneer mensen een laatste strohalm wordt voorgehouden, zoals vroeger het flesje ‘wondermiddel’ van de rondtrekkende koopman dat overal bij zou helpen. “Baat het niet, dan schaadt het niet” was toen de verantwoording. Extremisten harken hier veel geld en nieuwe volgers mee binnen. Ook ‘het gebed met belofte’ behoort tot deze categorie. Er is altijd markt voor een strohalm, en een angstige geest kan moeilijk de nuance aanbrengen. Dit is niets minder dan bewust misbruik maken van iemands onzekerheid.
                6. Een Oproep tot Kritisch DenkenDe oorsprong van dit gedrag ligt niet alleen in de persoonlijke opvoeding van deze predikanten, maar ook in de opleiding waarin dat gedrag niet expliciet wordt veroordeeld. Het is daarom belangrijk om kritisch te blijven tegenover wat je accepteert van influencers, en ja, dat zijn die voorgangers allemaal! De betrouwbaarheid van een predikant hangt af van zijn/haar integriteit, kennis, reflectievermogen en ethisch handelen. De ‘boeiende verteller’ blijft daarnaast slechts ‘een boeiende verteller’. Wat voor de een een mooie metafoor is, wordt voor de ander werkelijkheid. Het verhaal op zich zegt niets over de kwaliteit van de inhoud!
             6. Religie … welke religie is de ware of beste?
                Zonder geloof in god(en) zou bijna elke religie in haar rationele fundament zinloos moeten zijn. Er is dan ook geen objectief antwoord op de vraag welke religie de ware of beste is, omdat religie voor iedereen anders is en vaak gebaseerd is op persoonlijke ervaringen, culturele achtergrond en geloof. Elke religie claimt de waarheid in pacht te hebben, maar geen enkele biedt onbetwistbaar bewijs voor haar waarheidsgehalte. Wat voor de een een diepe bron van zingeving en houvast is, kan voor een ander onbegrijpelijk of zelfs irrelevant zijn. Daarom is het belangrijk om open te staan voor verschillende perspectieven en te erkennen dat de “beste” of “ware” religie slechts afhangt van individuele overtuigingen en behoeften, die geen enkele zeggenschap biedt om over anderen te oordelen. Alle religieuze overtuigingen zijn gebaseerd op geloof en openbaring en zonder concreet bewijs voor de claims die worden gedaan. Er is geen objectieve maatstaf waarmee religies onderling kunnen worden vergeleken om te bepalen welke beter is. Het feit dat religies elkaar vaak de maat nemen, wijst in mijn ogen op een gebrek aan zelfreflectie en geestelijk vermogen. Dit machtsstreven en de onderlinge strijd tussen religies zijn sterke argumenten om je hiervan te distantiëren.
                1. De Waarde van Religie
                   Mijn moeder was een gelovig mens die veel steun en geborgenheid vond in haar geloof. Alles kreeg een ‘religieus’ plekje en alles had een ‘religieuze’ oorzaak… Hoewel ik m’n best deed om dit te nuanceren, bleef haar vertrouwen in dat geloof onveranderd. Dit fenomeen zie ik bij veel diepgelovige mensen terug. Er is meer dan alleen het rationele fundament. Sterker nog, het rationele fundament staat meestal zelfs in dienst van een religie, waar het zo uit komt. Wat voor mij dus onverteerbaar was, was voor haar heel waardevol. Ook waarden als sociale binding, het collectief genieten van kunst of muziek en het bieden van zingeving of houvast in momenten van kwetsbaarheid, werden religieus gekaderd. Dankzij haar religie mochten we dit alles beleven…
                   Hoewel ik ‘God lost alles op’ zie als een vorm van zelfbedrog, kan het voor degenen die geloven, dus heel functioneel zijn. Religie kan op bepaalde momenten en voor sommige mensen een zinvolle betekenis hebben. Mensen vinden vaak opluchting en inspiratie in de verhalen en richtlijnen die religie biedt, en voor hen is dit een belangrijke bron van stabiliteit in hun leven.
                2. Religieuze Conflicten en Macht
                   Elke religie claimt de waarheid in pacht te hebben. Dat moet ook wel, want anders zou niemand voor haar kiezen, een noodzakelijke insteek dus om macht te kunnen laten gelden. Het is inherent aan het fundament van elke religie, omdat elke stellingname zichzelf boven andere keuzes/stromingen plaatst. Deze positionering is in wezen een kwalitatief oordeel dat bijdraagt aan religieuze conflicten.In mijn dagelijks leven heb ik meerdere keren meegemaakt dat jonge, enthousiaste moslims me vertelden dat ze het onbegrijpelijk vinden dat in Nederland nog niet iedereen tot de islam is bekeerd. Hoewel ik de discussie kan aangaan, vermoed ik dat dit weinig zal veranderen. Er moet een proces op gang komen waarin ze ontdekken dat ze ‘een van de velen’ zijn die menen de waarheid in pacht te hebben. Pas daarna ontstaat hopelijk het inzicht dat we onze overtuigingen, pro of contra, met een flinke korrel zout moeten nemen, zodat ook andersdenkenden, met precies dezelfde ‘waarheden’, tot hun recht kunnen komen.Daarnaast zijn er terechte verwijten aan religieuze instellingen, zoals hypocrisie, misbruik en extremisme. Religieuze organisaties en leiders zijn soms betrokken bij schandalen en machtsmisbruik, en religie kan leiden tot extremisme.
                3. Kritiek op Religieuze Leiders
                   Veel moderne religieuze leiders gebruiken hun positie om hun eigen dogmatische overtuigingen op te leggen, meestal zonder rationele basis. Dit is niets anders dan misbruik van macht en kan schadelijk zijn voor volgers die minder kritisch zijn. Deze leiders kunnen worden vergeleken met sociale media influencers: charismatisch, communicatief vaardig, en met kennis van hun religieuze tradities, maar hun invloed is niet gebaseerd op waarheid, bewijs of aannemelijkheid. De betrouwbaarheid van een predikant hangt af van zijn integriteit, kennis, reflectievermogen en ethisch handelen. Wat voor de een een mooie metafoor is, wordt voor de ander werkelijkheid. Het verhaal op zich zegt echter niets over de kwaliteit van de inhoud.
                4. De Invloed van Religie op het Individu
                   Of religie iemand tot een beter mens maakt, hangt af van hoe die persoon zijn religie interpreteert en toepast. Het is belangrijk om kritisch te blijven nadenken over hoe religie ons denken en handelen beïnvloedt. Voor mezelf stel ik dat ik geen religie nodig heb om een goed mens te zijn. Mijn normen en waarden worden bepaald door mijn eigen gevoel en intuïtie, niet door een god of geschrift. Sommige theïsten denken dat religie noodzakelijk is om het doel van het leven te kennen, maar dit doet naar mijn mening de niet-religieuze tekort. Religie bewijst al eeuwen ook een bron van onrecht te zijn, omdat het groeperingen argumenten kan geven om hun kwaadaardig handelen te rechtvaardigen. Denk aan de kruistochten, inquisitie, heksenvervolging, jihadistisch terrorisme, apartheid, eerwraak, vrouwenonderdrukking en sektes met geestelijke manipulatie. Het idee dat religie je tot een beter mens maakt, kan vaak worden gebruikt om macht over anderen uit te oefenen, maar is op zichzelf al helemaal niet verdedigbaar.
                5. Conclusie
                   Er is geen enkele religie die objectief als de beste kan worden beschouwd. De kracht van religie ligt in de persoonlijke betekenis die het voor individuen kan hebben, maar het is belangrijk te erkennen dat religieuze claims geen objectief bewijs bieden. Het is aan ieder individu om zelf te bepalen of en hoe religie hen helpt om een beter mens te worden. Dit kan evengoed (misschien zelfs beter) zónder religie! Uiteindelijk draait het om de persoonlijke waarden en keuzes die iemand maakt in zijn of haar leven.
             7. Gelovigen
                Een mens wordt niet met een geloof geboren; gelovigen worden gevormd door lokale gewoonten, religie of predikanten, die hen beïnvloeden om de ‘waarheid’ te zoeken in de keuzes van anderen. Ik zie deze keuze daarom vooral als het resultaat van eenzijdige informatie en conditionering.
                1. Een gelovige baseert zijn of haar overtuigingen op het geloof, wat kan variëren van relatief onschuldig tot potentieel gevaarlijk voor de andersdenkende medemens. Dit kan leiden tot oordelen over anderen, beperking van persoonlijke vrijheden, discriminatie en intolerantie, achterhaalde opvattingen die indruisen tegen wetenschappelijke kennis en moderne waarden, en het belemmeren van maatschappelijke vooruitgang. Hierdoor heeft de betrokken gelovige vaak weinig reden om zich breder te oriënteren.
                2. Niet zelf nadenken?
                   Elke religie heeft de neiging om het persoonlijke rationele denkvermogen te vervormen, zoals Immanuel Kant al stelde, en beïnvloedt daarmee rationele maatschappelijke afwegingen. Dit kan onbedoeld schade toebrengen aan andersdenkenden, zelfs als je jezelf als tolerant beschouwt. En nee, dat is niet overdreven! Religie dicteert in meer of mindere mate het gedachtegoed van de gelovige en kan mensen de wil, en soms zelfs het recht, ontnemen om zelf na te denken en verantwoordelijkheid te dragen voor hun eigen denken, doen en laten. Dit vormt een gevaar voor een rationele, pluriforme en democratische samenleving, omdat religie vaak boven regelgeving wordt geplaatst. Het stimuleert een houding van slaafs volgen, omdat je er zelf toch niets aan kunt doen, en opent tegelijk de deur voor ‘lokale dictatortjes’ of, zoals ik ze noem, de Biblebelt-Jomanda’s—die vervolgens gaan bepalen hoe je moet denken, handelen en geloven.
             8. Botsen religie en wetenschap?
                Het is opmerkelijk dat religieuze mensen enerzijds de wetenschap omarmen wanneer ze die nodig hebben voor belangrijke beslissingen, maar anderzijds diezelfde wetenschap gemakkelijk in de schaduw plaatsen zodra er een conflict dreigt met hun religieuze overtuigingen. Uitspraken als: “De wetenschap weet nog steeds niet precies hoe een simpele cel in ons lichaam werkt, dus moet er een ‘creator’ zijn,” illustreren een onevenwichtig denkniveau.De redenering dat de wetenschap het (nog) niet precies weet en dat er daarom een God moet zijn, is problematisch. De conclusie zou moeten zijn: “We weten het simpelweg (nog) niet,” zonder meteen te grijpen naar de benoeming van een ‘god/creator’. In het verleden zijn vragen, die vroeger aan goden als Zeus of Poseidon werden toegeschreven, uiteindelijk natuurkundig verklaard. Ik zeg dit bewust zonder een God of creator op voorhand te ontkennen; we weten het gewoonweg niet, en dat moet ook de conclusie zijn—zonder benoeming of uitsluiting van God(en).
                1. Wetenschappelijke inconsistentie
                   Religieuze overtuigingen staan regelmatig op gespannen voet met wetenschappelijke inzichten. Sommige gelovigen menen zelfs dat wetenschap ook maar een mening of een theorie is, vergelijkbaar met religie. Voor deze mensen geldt dat ze ten minste op het gebied van wetenschap onvolledig zijn geïnformeerd. Hoe minder kennis, hoe meer geloof? Dit lijkt te gelden op alle niveaus waar een brede oriëntatie en/of rationele afweging niet hebben plaatsgevonden. Dit heeft niets te maken met iemands opleiding; universitair geschoolden maken dezelfde fout als anders opgeleiden. De oorzaak ligt vaak in de (verblindende) kracht van het religieuze argument en de sociale omgeving, waardoor de ratio, bewust of onbewust, wordt verdrongen zodra er een conflict dreigt.
                2. Wint wetenschap of religie in discussies?
                   Waar religie écht botst met wetenschap—de platte aarde als metafoor—wint de wetenschap uiteindelijk altijd, op haar eigen terrein. Dit wil niet zeggen dat de wetenschap altijd het exacte juiste antwoord heeft, maar wel dat zij elke rationele discussie over het onderwerp van conflict wint en na verloop van tijd steeds passender antwoorden kan geven door voortschrijdend inzicht. Voorspellingen gebaseerd op wetenschap zijn veel betrouwbaarder dan die op basis van religieus fundamentalisme. Hoe vaak is de aarde inmiddels al niet vergaan volgens religieuze voorspellingen, en hoe vasthoudend blijven sommigen aan achterhaalde ideeën over het leven op aarde? Het ontkennen van wetenschappelijke voortgang, zoals nu gebeurt met evolutie, is onverstandig. Wetenschap is niet ‘ook maar een mening’, maar de best onderbouwde basis voor ons denken en handelen die we hebben. Ze sluit het bestaan van God(en) trouwens niet eens uit.
                   
                   Religies (en hun leiders) overspelen al eeuwenlang hun hand door uitspraken te doen op terreinen die niet ‘des religies’ zijn. Het verleden heeft voldoende aangetoond dat ze daartoe niet in staat zijn en steeds hun ongelijk achteraf moeten erkennen, vaak door het goed te praten met een Bijbel-misinterpretatie of -nuancering. Maak dus niet de fout om te denken dat je vanuit je religie op de ‘stoel’ van de wetenschap kunt gaan zitten.Dit alles biedt de rationalist redenen om ten minste dat aspect van een religie als ‘niet serieus te nemen onzin’ te beschouwen—denk aan de zogenoemde bijbelstudies en retorische verhalen van sommige predikanten. Het is de manier om je eigen ‘geloofwaardigheidskuil’ te graven.
                3. Grenzen van wetenschap en religie
                   Tegenover dit alles staat dat ook de wetenschap zich bewust moet zijn van haar beperkingen als het gaat om vraagstukken zoals absolute waarden, emoties, bewustzijn, ethiek, moraal, religieuze kwesties, spiritualiteit, kunst en esthetiek. Het is onbegrijpelijk dat beide partijen deze overtredingen nog steeds maken en zichzelf zo ‘in eigen voet’ blijven schieten.
             9. Is religie nog relevant in de moderne samenleving?
                De balans: Van zinvolle bijdrage naar beperking en overlast
                Hoewel religie voor veel mensen persoonlijk en sociaal nog steeds waardevol is, kan worden gesteld dat de rol ervan in het publieke domein afneemt, vooral in samenlevingen waar seculiere alternatieven sterk zijn ontwikkeld. De balans is doorgeslagen naar een bron van beperking en overlast. Er zijn inmiddels seculiere alternatieven die vergelijkbare spirituele en zorgfuncties kunnen vervullen, zoals humanisme, filosofische ethiek, en niet-religieuze gemeenschappen. Veel operationele waarden, zoals zorg, onderwijs en bestuur, zijn bovendien geïnstitutionaliseerd en functioneren prima zonder religieuze inmenging.
                1. Religie is niet meer noodzakelijk voor een goed functionerende samenleving
                   De vermeende positieve aspecten van religie, zoals morele waarden, zingeving en gemeenschapsvorming, kunnen prima zonder religieuze kapstok bestaan. Dit blijkt duidelijk in landen zoals Nederland, waar een groot deel van de bevolking niet religieus is, maar toch dezelfde waarden en vormen van zingeving heeft. Is religie noodzakelijk om als mens spirituele aspecten te ontwikkelen? Nee, die stelling is nergens op gebaseerd. Filosofie verkent bijvoorbeeld terreinen aan de rand van de wetenschap, waar diepere vragen worden gesteld die soms buiten ons begrip liggen, en biedt daarbij een niet-religieus kader voor spirituele ontwikkeling.
                2. Ook spirituele behoeften kunnen prima, en zelfs beter, worden vervuld zonder religie.
                   Het is een uitdaging om de juiste vormen te introduceren, maar dat is geen reden om vast te houden aan de huidige religieuze benadering. Landen zoals Scandinavië, Japan en IJsland bewijzen dat een samenleving zonder religie prima kan floreren. Deze samenlevingen hebben sterke sociale netwerken en gemeenschapszin zonder dat religie een centrale rol speelt. De sociale functies van een kerkelijk netwerk, zoals steun en gemeenschap, kunnen zonder religieuze context worden gerealiseerd, wat ook veel onderlinge ergernissen voorkomt die vaak met religieuze verschillen gepaard gaan.
                3. Negatieve aspecten van religie
                   Hoewel religie ooit een structurerende kracht was, brengt het vandaag de dag aanzienlijke nadelen met zich mee. De open deuren als; conflicten en verdeeldheid, beperking van individuele vrijheden, dogmatisme en afwijzing van wetenschap, seksuele onderdrukking, corruptie en machtsmisbruik, afscherming van invloeden van buitenaf en dergelijke, behoeven geen verdere toelichting. Maar er zijn enkele zeer expliciete zaken die wel extra aandacht verdienen zoals;
                4. Respect voor religieuze overtuigingen?
                   Het idee dat we respect moeten hebben voor iemands religieuze overtuiging is misleidend. Respect veronderstelt een positieve waardering, iets wat niet altijd verdiend is. Wat respect verdient, zijn mensen, niet hun onzekerheden. ‘Tolereren van religie’ is een eerlijkere term. Iedereen heeft het recht zich uit te spreken wanneer religie zijn wereld geweld aandoet, en dat geweld verdient geen ‘respect’. Om samen een samenleving te besturen, moeten we consensus bereiken op rationele gronden, gezien de diversiteit van onze samenleving. We kunnen begrip opbrengen en gedrag tolereren, maar respect is gereserveerd voor datgene wat echt waardevol is en waar we achter kunnen staan.
                5. De problemen met religieuze stellingname:
                   Zelfs gematigd religieuzen kunnen een last zijn, omdat elke religie uiteindelijk gebaseerd is op een onwrikbare stellingname. De mate van profilering hangt af van de lokale situatie, cultuur, voorganger en de persoonlijkheid van de gelovige zelf. Zelfs in Nederland ervaren mensen overlast door religie in de vorm van ongevraagde publieke uitingen, discussies, discriminatie, borden in het weiland, kerkklokken en dogmatische stellingnames. Het antwoord “Omdat ik dat geloof” ontloopt elke vorm van rationele verantwoordelijkheid en dat is onacceptabel. Voor religies onderling bestaat er geen objectieve maatlat die de ene boven de andere stelt. Dit, gecombineerd met de overtuiging dat het eigen geloof superieur is, maakt religie onverenigbaar met rationeel denken en gezond verstand. Stop dus met het accepteren van dit soort argumenten.
                6. De Bijbel/Koran als autoriteit?
                   Het argument dat men geen verantwoordelijkheid hoeft af te leggen omdat het om geloof gaat, moet kritisch worden bekeken. Religieuze claims mogen niet worden behandeld als universele waarheden die boven discussie staan. Voor andersdenkenden zijn deze teksten niet meer dan persoonlijke overtuigingen. ‘Maar de Bijbel zegt…’ of ‘De Koran zegt…’ heeft voor hen niet dezelfde autoriteit als voor gelovigen en moet daarom worden gezien als een individuele mening, niet als een bindende richtlijn voor de hele samenleving. Deze mening moeten we ook duidelijk uitspreken naar religieuzen, en die discussie moeten we aangaan om onze seculiere grenzen te verantwoorden.
                7. Mensenrechten en religie:
                   Zodra mensenrechten worden geschonden, ook als dat gebeurt vanuit religieuze overtuiging, mogen we niet wegkijken, maar moeten we openlijk het debat aangaan, desnoods voor de rechter. Bijvoorbeeld bij discriminatie van homoseksuelen en vrouwen. Hier is een genuanceerde benadering niet nodig, omdat dit onze moeizaam opgebouwde rechten en inzichten zou ondermijnen. We geven religie op deze punten te veel ruimte om haar eigen invulling wortel te laten schieten.
             10. Bestuurlijk (landelijk en lokaal), wat moeten we met religie?
                 In een pluriforme, multiculturele samenleving is het van cruciaal belang dat de overheid neutraal blijft en dat religieuze overtuigingen geen invloed hebben op het bestuur. Dit beschermt niet alleen de rechten van alle burgers (zowel gelovig als ongelovig), maar zorgt ook voor een eerlijkere en rechtvaardigere samenleving.
                 1. De gevaren van religieus bestuur
                    Wanneer religieuze overtuigingen invloed hebben op het bestuur, kan dit leiden tot het opleggen van bepaalde morele of ethische normen aan de hele bevolking, ongeacht of die bevolking dezelfde overtuigingen deelt. Dit is problematisch omdat het de vrijheid van individuen beperkt en het risico van discriminatie vergroot. Bovendien kan het leiden tot beleid dat niet gebaseerd is op rationele of wetenschappelijke inzichten, maar op dogma’s die niet door iedereen worden gedeeld.
                 2. Voorbeeld van problematisch religieus bestuur
                    Een treffend voorbeeld van de problemen die kunnen ontstaan wanneer religie wordt vermengd met bestuur, is het gebruik van religieuze argumenten bij de besluitvorming over kwesties zoals gezondheidszorg, rechten van minderheden of vrouwenrechten. In sommige Nederlandse gemeenten zijn er gevallen bekend van religieus getinte beleidsbeslissingen die de rechten van vrouwen of LGBTQ+-gemeenschappen inperken. Om deze problemen te voorkomen, moeten we streven naar een bestuur dat volledig seculier is en beslissingen neemt op basis van rationele overwegingen en wetenschappelijke inzichten. Dit betekent dat we duidelijke grenzen moeten stellen aan de invloed van religie in het publieke domein en dat we moeten streven naar een samenleving waarin iedereen gelijk wordt behandeld, ongeacht hun religieuze overtuigingen. Dit is niet alleen een kwestie van rechtvaardigheid, maar ook van pragmatisme. Besluiten die worden genomen op basis van religieuze overtuigingen kunnen leiden tot discriminatie en conflicten, vooral in een diverse samenleving waar niet iedereen dezelfde overtuigingen deelt.
                 3. De noodzaak van neutraal bestuur
                    De balans tussen persoonlijke religieuze vrijheid en de noodzaak van een neutrale overheid is delicaat, maar essentieel. Individuen moeten de vrijheid hebben om hun religie uit te drukken, maar de overheid moet tegelijkertijd zorgen voor een neutrale, seculiere omgeving die alle burgers gelijk behandelt. Om een eerlijke en rechtvaardige samenleving te waarborgen, moet de overheid dus neutraal opereren, zonder religieuze invloeden. Dit betekent ook dat overheidsfunctionarissen tijdens hun werk geen religieuze symbolen mogen dragen en dat overheidsbesluiten moeten worden genomen op basis van rationele, wetenschappelijk onderbouwde argumenten in plaats van religieuze dogma’s.
                 4. Religieuze symbolen en overheidsfuncties
                    Het dragen van religieuze symbolen door overheidsmedewerkers is een onderwerp van discussie. Hoewel persoonlijke vrijheid belangrijk is, moet de overheid zelf altijd neutraal zijn om het vertrouwen van alle burgers te behouden. Religieuze symbolen, zoals hoofddoekjes, keppeltjes, of kruisjes, passen niet binnen publieke functies omdat ze de neutraliteit van de overheid kunnen ondermijnen.
                 5. Striktere scheiding van kerk en staat
                    De scheiding van kerk en staat is essentieel om te voorkomen dat religieuze overtuigingen invloed hebben op het openbare leven en de wetgeving. In landen zoals Frankrijk is deze scheiding strikter doorgevoerd dan in Nederland, wat een voorbeeld biedt van hoe we hier verder zouden kunnen gaan. Overheidsfuncties en -uitingen moeten volledig vrij zijn van religieuze invloeden om een werkelijk seculiere staat te waarborgen. Het betekent eveneens dat er geen gebed vooraf dient te gaan aan een raadsvergadering (Bunschoten), geen eed moet worden afgelegd met; ‘zo helpe mij god almachtig’, geen religieuze muntinscripties moeten zijn, etcetera.
                 6. Onderwijs en religie
                    Bijzonder onderwijs in Nederland biedt ouders de mogelijkheid om hun kinderen op te voeden volgens hun eigen overtuigingen, of dat nu scholen zijn gebaseerd op bepaalde pedagogische of filosofische stromingen (zoals Montessori- of Vrijescholen), of op religieuze grondslag. Hoewel dit op het eerste gezicht een kwestie van vrijheid lijkt, roept het belangrijke vragen op over de impact op een adequate voorbereiding van kinderen op de diverse samenleving van vandaag. Religieus bijzonder onderwijs kan zaadjes planten voor toekomstige problemen, door een eenzijdige voorbereiding die niet volledig aansluit bij de eisen van de moderne maatschappij. Dit betreft onder andere de beperkte en vaak ongenuanceerde voorstelling van religieuze pluriformiteit, de ontkenning van wetenschappelijke feiten waar deze in conflict komen met religieuze opvattingen, en de mogelijke schade aan maatschappelijke belangen door religieus geïnspireerde keuzes (zoals bij inentingen). Deze vorm van basisonderwijs zou daarom heroverwogen moeten worden. In een pluriform en multicultureel land als Nederland is het redelijk te eisen dat kinderen de kans krijgen om kennis te maken met de volle breedte van levensbeschouwelijke  opvattingen in ons land en met wetenschappelijke inzichten. Dit zal hen beter voorbereiden op het functioneren in onze toekomstige samenleving en hen helpen om zich evenwichtig te ontwikkelen in een wereld die steeds diverser en complexer wordt. 

Tot slot:
In Nederland hebben we te lang het pad bewandeld van ‘tolereren zónder discussiëren’. Religieuze invloeden zijn zelden echt ter discussie gesteld. Dat heeft geleid tot ingesleten gewoonterechten, vermeende waarheden en gesloten gemeenschappen. Hierdoor spelen religieuze uitingen en rituelen nog steeds een rol binnen formele bestuurlijke kaders, een situatie die in een moderne seculiere samenleving, onaanvaardbaar is.

Een treffend voorbeeld hiervan is dat in Bunschoten nog steeds een gebed wordt uitgesproken bij aanvang van de raadsvergadering. Dit vormt een ontoelaatbare beperking voor andersdenkende deelnemers aan die vergadering. Bidden mag natuurlijk, maar dan wel buiten de formele bestuurlijke kaders! Dit om de neutraliteit van het bestuur te waarborgen.

Persoonlijke expressie is iemands eigen keuze en moet mogelijk zijn binnen het kader van onze samenleving. De Pastifarians met he vergiet, de Moslims met het hoofddoekje, de Christen met een kruisje, de Jood met het keppeltje… jouw eigen keuze! Het dragen van religieuze symbolen in de Tweede Kamer of in een willekeurige andere functie binnen de overheid, roept echter vragen op over de balans tussen persoonlijke expressie en de neutraliteit van diezelfde overheid. Het is belangrijk deze kwestie aan de orde te stellen en het debat hierover te voeren in het kader van zowel de inclusiviteit en neutraliteit als in de vermeende rol van ons centrale en lokale bestuur.

Te lang hebben we gekozen voor de weg van zachte heelmeesters, maar de volgende stap naar een werkelijk seculier bestuur kan niet zonder confrontaties worden genomen. De uitdaging wordt groter wanneer religieuze gemeenschappen, zoals sommige stromingen binnen de islam, zich beroepen op tradities die botsen met de moderne waarden van gelijkheid en seculariteit, en deze willen gebruiken om hun invloed binnen het bestuur te versterken.”

Het is daarom hoog tijd dat we duidelijk stelling nemen voor een strikte scheiding tussen kerk en staat. Religieuze uitingen moeten volledig buiten de formele bestuurlijke kaders worden gehouden om een neutraal, rechtvaardig en inclusief bestuur te waarborgen, waarin alle burgers zich gelijk behandeld voelen.

EPILOOG: ER MOÉT IETS VERANDEREN…
Er moet iets veranderen in de bewustwording bij vele leden in onze samenleving, daar ben ik van overtuigd. Ik ben er namelijk niet gerust op dat de problemen zich straks vanzelf zullen oplossen. Veel mensen lijden eronder, vaak zonder het zelf te beseffen.

Het primaire doel van mijn verkenning was om mijn eigen bewustwording vorm te geven en dat is natuurlijk geen maatstaf voor anderen of voor een route tot verandering. Om verandering teweeg te brengen, denk ik dat een mogelijk goede eerste stap is dat de overheid seculier bestuur als toekomstvisie omarmt (naar het Franse voorbeeld) en de dialoog op gang brengt. Niet om de rol van religie uit te hollen, maar om de onwenselijkheid van religieuze inmenging te nader te demonstreren. 

Jeroen Teelen

31 december 2023