Eind vorig jaar meldde Femke Halsema dit bij de NPO. Inmiddels is het niet beter geworden… Eigenlijk is er niets veranderd… Waarom niet?

Een striktere Scheiding van Kerk en Staat: Een Essentieel Element voor Sociale Samenhang
De zorgen van burgemeester Femke Halsema over de toenemende polarisatie in Amsterdam raken aan een diep geworteld probleem in onze samenleving. De recente aanslagen van Hamas op 7 oktober hebben niet alleen geleid tot een toename van antisemitisme, maar ook van moslimhaat. Dit illustreert hoe religieuze conflicten en misverstanden kunnen escaleren in een samenleving. Hoewel de scheiding van kerk en staat niet de enige oplossing is, vormt het wel een belangrijk element in het waarborgen van vrede en samenhang in een pluriforme samenleving.

De Noodzaak van Scheiding tussen Kerk en Staat
De scheiding van kerk en staat is een fundamenteel principe waar we in Nederland nogal lichtzinnig over doen. Alles moet kunnen onder het mom van ‘inclusiviteit’. Een striktere scheiding zoals bijvoorbeeld in Frankrijk, zorgt ervoor dat de overheid zich écht neutraal opstelt ten opzichte van religieuze overtuigingen en ook niet participeert in religieuze uitingen. Dit principe is juist ontworpen om zowel de religieuze vrijheid van eenieder te beschermen alsook de neutraliteit van de overheid te waarborgen. Hierdoor geniet iedere burger, ongeacht geloofsovertuiging, gelijke rechten en vrijheden. Dit geeft de burger het vertrouwen van gelijke behandeling en veiligheid. Het betekent dus ook dat het dragen van religieuze uitingen in overheidsfuncties een meer serieuze overweging verdient.

Dit betekent natuurlijk niet dat de scheiding van kerk en staat op zichzelf voldoende is om polarisatie te voorkomen. Polarisatie heeft vaak meerdere oorzaken, zoals economische ongelijkheid, sociale en culturele spanningen, internationale conflicten, en extremistische uitingen. De scheiding van kerk en staat is dus slechts één van de mechanismen die deze spanningen kunnen helpen verminderen.

De Fouten die We Maken
Een van de grootste fouten die we als samenleving maken, is het niet strikt naleven van die scheiding. We nemen als politiek bestuur geen stelling in (die een discussie uitlokt) omwille van de goede vrede, maar ik denk dat dit juist een besmette situatie versterkt. Wanneer politieke leiders openlijk religieuze symbolen of retoriek gebruiken om hun standpunten te onderbouwen kan dit misschien onschuldig lijken, maar het zal ook de indruk wekken dat bepaalde religieuze waarden de voorkeur genieten boven andere, wat bijdraagt aan gevoelens van onrechtvaardigheid en polarisatie.

Daarnaast bestaat er natuurlijk het risico van beleidsvorming die bepaalde religieuze gemeenschappen bevoordeelt of benadeelt, al dan niet opzettelijk. Wanneer wetten of regels onbedoeld disproportioneel bepaalde religieuze groepen raken, kan dit de perceptie versterken dat de overheid niet neutraal is, wat bijdraagt aan maatschappelijke verdeeldheid. Een voorbeeld hiervan is het openen van raadsvergaderingen in Bunschoten met een gebed. Hoewel de lokale meerderheid deze praktijk wellicht als vanzelfsprekend beschouwt, kan dit in feite worden opgevat als een vorm van religieuze bevoordeling. Dergelijke situaties benadrukken het belang van zorgvuldig en bewust beleid, waarin de scheiding van kerk en staat explicieter wordt gewaarborgd.

De Gevolgen van Polarisatie en Het Belang van Nuance
De gevolgen van polarisatie zijn ernstig en veelzijdig. Zoals burgemeester Halsema aangeeft, leidt polarisatie tot machteloosheid en verdriet bij mensen die zich niet gehoord of begrepen voelen. Dit kan resulteren in verdere radicalisering, waarbij mensen hun toevlucht nemen tot extremisme omdat zij geen andere manier zien om hun stem te laten horen. Het beperken van polarisatie vereist een breder pakket aan maatregelen, inclusief economische, sociale en culturele interventies.

Conclusie
De zorgen van Femke Halsema over polarisatie zijn terecht, maar we moeten tevens erkennen dat de stap naar beleid tot een strikter naleven van de scheiding van kerk en staat, nog steeds niet is genomen. Nóch door de politiek noch door haarzelf. Onze Nederlandse overheid koos in 2020 voor een z.g. “inclusieve neutraliteit” (notitie brede maatschappelijke heroverweging). Echter, het besef dat ‘inclusieve neutraliteit’ vereist dat alle stromingen gelijkwaardig en evenwichtig vertegenwoordigd worden — iets wat in de praktijk onhaalbaar blijkt — is niet volledig doorgedrongen. Dit kan op de lange termijn problemen veroorzaken. Daar krijgen we op termijn last van. Eén goede eerste stap zou kunnen zijn dat de politiek zich uitspreekt over het belang van de scheiding van die twee ‘machten’ c.q. ‘denkwerelden’ met als argument dat slechts het seculiere en generieke belang door de staat wordt geuit en verdedigd. Er is in de publieke sector dus op termijn geen ruimte voor religieuze uitingen van welke aard dan ook. In blog 75 op mijn site heb ik dit onderwerp meer specifiek behandeld.

Jeroen Teelen

3 september