Inleiding
Na mijn eerdere blogs blijven er enkele belangrijke vragen over waar veel religieuzen vandaag de dag mee worstelen. De meesten zullen tevreden zijn met hun huidige spirituele invulling en voelen weinig behoefte om die te veranderen. Nadenken over andere inzichten kan al een grote stap zijn en de snel veranderende maatschappij is ook een bedreiging voor de vaste waarden en normen waaraan men gewend is. Niet iedereen gaat daar even makkelijk rationeel mee om. Dit dilemma vraagt dus om begrip, niet om oordelen. Wat we kúnnen doen, is ruimte bieden voor discussie over de uitdagingen die zich hieromtrent voordoen.

Ik heb gepoogd een aantal vragen te benoemen en hier mijn bescheiden visie op te geven.

Vragen van religieuzen over religie en beleving in de moderne pluriforme maatschappij.

1. Globalisering: Hoe behoud ik mijn religieuze waarden in een wereld die steeds meer beïnvloed wordt door andere culturen, waarden en geloofssystemen?
   De snel veranderende wereld kan onzekerheid veroorzaken, vooral wanneer religieuze waarden worden geconfronteerd met diversiteit. In kleinere, intensievere gemeenschappen kan deze diversiteit vaak als een bedreiging worden ervaren. Dit vraagt om reflectie: beschouwen we anderen als gelijken met dezelfde rechten, of oordelen we hen vanwege hun anders-zijn?
   Het anders-zijn kan bedreigend aanvoelen en reacties oproepen, maar mag nooit de basis zijn om ons boven anderen te plaatsen. Het is essentieel om ook het mens-zijn van anderen te respecteren en begrip te hebben voor hun achtergrond. Begrip is cruciaal voor een waardevolle bijdrage aan het samenleven in een pluriforme samenleving. Sommige orthodoxe gemeenschappen, zoals de Amish, salafisten en ultraorthodoxe joden, kiezen voor afzondering om hun leefwijze en religieuze rituelen te beschermen. De keerzijde van het ontlopen van diversiteit is het accepteren van isolement. Het kan een bewuste keuze zijn natuurlijk, maar voor de meesten onder ons is dit een ongewenste situatie. Religies en culturen zijn altijd in beweging geweest. Diversiteit kan juist bijdragen aan de verrijking van religieuze waarden. Het behouden van religieuze identiteit vraagt veerkracht, aanpassingsvermogen en een open houding naar andere culturen, zonder de kern van je geloof te verliezen. Een voorbeeld van die dynamiek is hoe vroegere, door religie gedreven oordelen, zoals het verbranden van heksen of andersdenkenden, nu als onacceptabel worden gezien. Dit illustreert dat religieuze opvattingen zich aanpassen aan veranderende inzichten. Openstaan voor de ideeën van anderen en in dialoog gaan is hierbij essentieel. Start bij je eigen kernwaarden. Wat zijn de fundamentele waarden in je geloof die jouw menszijn bepalen en die je wilt behouden? Deel je ervaringen zonder de behoefte om anderen te overtuigen. Dialoog gaat niet om gelijk krijgen, maar om wederzijds begrip.Conclusie: We kunnen religieuze waarden behouden in een veranderende wereld door ruimte te bieden voor integratie zonder onze identiteit op te geven, maar ook zonder anderen te veroordelen. Begrip is de sleutel tot coëxistentie in een steeds meer verbonden wereld. Begrip betekent geen instemming, maar wel een basis voor samenwerking en wederzijds respect.
2. Verlies van religieuze invloed: Hoe kunnen religieuze gemeenschappen relevant blijven in een wereld waarin religie voor velen minder centraal staat?Om relevant te blijven in een seculiere samenleving, moeten religieuze gemeenschappen zich richten op maatschappelijke thema’s zoals sociale rechtvaardigheid, klimaatverandering, wetenschap en technologie, in plaats van het versterken van eigen dogma’s.Orthodoxe groepen zullen door hun aard moeite hebben met dergelijke aanpassingen, en hun dogma’s zullen leiden tot verdere isolatie.Religie kan bijdragen door moreel leiderschap te tonen, ethische kaders te bieden en open te staan voor dialoog. Religieuze waarden kunnen worden toegepast op moderne discussies over bijvoorbeeld AI en genetische manipulatie. Flexibiliteit, openheid en luisterbereidheid zijn essentieel om aansluiting en invloed te behouden. Zo kan religie bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken en blijft herkenning bij bredere maatschappelijke partijen mogelijk.
3. Religie en politiek: Hoe kan ik mijn religieuze waarden verenigen met politieke keuzes in een pluralistische samenleving?Een fundamentele vereiste is dat elke religieuze groepering de wet naleeft, ongeacht religieuze motieven. Praktijken zoals eerwraak, discriminatie op basis van geaardheid of het ontkennen van vrouwenrechten zijn strafbaar en onacceptabel. In een pluralistische samenleving moeten religieuze waarden worden erkend zonder de rechten van anderen te schenden. Politieke keuzes moeten gebaseerd zijn op gedeelde waarden, met respect voor pluralisme en bereidheid tot compromis.Een evenwichtige politieke bijdrage vereist een strikte scheiding tussen kerk en staat. De overheid mag geen enkele partijdigheid tonen, ook niet door het toelaten van religieuze symbolen of taal in haar uitingen (bijvoorbeeld geen hoofddoekje in de Kamer, geen keppeltje bij de politieagent, en geen gebed voor een raadsvergadering). Theocratische neigingen, waarbij één religie overheerst en de samenleving dicteert, zijn onaanvaardbaar. Dit houdt ook in dat religieuze uitingen zoals “God met ons” of religieuze symbolen in openbare functies worden vermeden.Kortom, politieke keuzes die gebaseerd zijn op religieuze waarden moeten in balans worden gebracht met de rechten van iedereen in de samenleving. Dit vereist respect voor de seculiere aard van de staat en gelijke behandeling van alle levensovertuigingen.
4. Wetenschap versus geloof: Hoe verhouden wetenschappelijke ontdekkingen, zoals evolutie of de Big Bang, zich tot religieuze waarheden?Een eerlijke reflectie op dit onderwerp vereist ook introspectie. Een dogmatische en narcistische houding als “Ik heb altijd gelijk want zo staat het in de Bijbel/Thora/Koran” sluit nuance en voortschrijdend inzicht uit. Wetenschap is echter gebaseerd op onwetendheid en voortschrijdend inzicht, wat conflicten kan veroorzaken wanneer religie en wetenschap elkaars terrein betreden. Wetenschap richt zich op “Hoe-vragen” en religie op “Waarom-vragen.” Wanneer religie ook de “Hoe-vragen” probeert te beantwoorden, ontstaan er strijdigheden met wetenschappelijke bevindingen. Andersom moet de wetenschap de “Waarom-vragen” niet trachten te beantwoorden, omdat dit buiten haar competentie ligt.De verhouding tussen wetenschappelijke ontdekkingen, zoals evolutie en de Big Bang, en religieuze waarheden varieert afhankelijk van interpretaties. Velen zien wetenschap en geloof als complementair, terwijl anderen een conflict zien vanwege uiteenlopende interpretaties van religieuze teksten.
5. Openheid en begrip: Leren omgaan met andere overtuigingen zonder je eigen religie te compromitteren.Het is mogelijk om open te staan voor andere overtuigingen zonder je eigen religie op te geven door begrip te tonen voor diversiteit en trouw te blijven aan je eigen waarden. Nederigheid in je standpunten maakt dialoog makkelijker dan starre verdediging. Deel wat voor jou wezenlijk is, maar besef dat anderen dit mogelijk anders ervaren. Kritiek kan je helpen je eigen standpunten beter te begrijpen en te verfijnen. Pluriformiteit kan zelfs leiden tot verrijking van je eigen inzichten door het delen van verschillende waarden.
6. Morele vraagstukken: Hoe gaan religieuzen om met moderne ethische vraagstukken zoals LGBTQ+-rechten, abortus of euthanasie, die soms botsen met traditionele geloofsopvattingen?Maak een onderscheid tussen overtuiging en oordeel. Je kunt je eigen waarden vasthouden zonder oordelend te zijn over de keuzes van anderen. In een pluriforme samenleving is het essentieel te erkennen dat andersdenkenden ook waardevolle inzichten hebben. Voer gesprekken met begrip en zonder direct je visie op te dringen. Focus op gedeelde waarden, zoals rechtvaardigheid en medeleven, en vermijd het opleggen van een maatlat. Zelfstandig nadenken en openstaan voor dialoog verrijkt de discussie en het begrip voor verschillen.
7. Religieuze traditie vs. persoonlijke spiritualiteit: Hoe vind ik een balans tussen de traditionele leer van mijn religie en mijn eigen persoonlijke spirituele groei?**Sommige mensen ervaren religieuze onderdrukking en voelen weinig ruimte voor persoonlijke spirituele groei. Onthoud dat jouw spirituele reis uniek is en niet door een voorganger wordt geleefd. De leerstellingen van je religie zouden jouw persoonlijke groei moeten ondersteunen, niet beperken. Zoek manieren om je spirituele pad te verrijken zonder de fundamentele leerstellingen te verloochenen. Voer gesprekken met spirituele leiders en mede-gelovigen, en reflecteer op welke waarden voor jou essentieel zijn binnen de traditie. Ook hierin kunnen andere levensbeschouwingen behulpzame inzichten bieden. Voer de dialoog over dit soort onderwerpen met een zo divers mogelijke groep.
8. Identiteit en secularisatie: Hoe blijf ik trouw aan mijn geloof terwijl de samenleving steeds meer geseculariseerd wordt?Trouw blijven aan je geloof in een geseculariseerde samenleving vraagt om helderheid over je kernwaarden en flexibiliteit in hun toepassing. Het is belangrijk om je geloof niet in isolatie te beleven, maar te zoeken naar manieren om je spirituele leven te integreren in het dagelijks leven zonder confrontatie op te zoeken. Blijf authentiek in je geloof, maar wees ook open voor interacties met seculiere en diverse groepen. Accepteer de pluraliteit om je heen en zoek verbinding in gedeelde menselijke waarden, zoals respect, eerlijkheid en compassie.
9. Generaties en religie: Hoe blijven we relevant voor jongere generaties die minder met religie opgroeien?Om relevant te blijven voor jongere generaties is het belangrijk om religieuze praktijken en taal aan te passen aan hun realiteit. Gebruik moderne media om hun interesse te wekken en focus op vragen die hen direct aangaan, zoals klimaatverandering, sociale rechtvaardigheid en technologische ethiek. Bied ruimte voor twijfels en dialoog in plaats van alleen traditionele dogma’s te benadrukken. Het ondersteunen van persoonlijke spiritualiteit en het ontwikkelen van inclusieve geloofsgemeenschappen kunnen jongeren helpen een persoonlijke en authentieke band met religie te vormen.
10. Technologie en spiritualiteit: Hoe beïnvloeden technologie en digitale media het geloof en de verbondenheid binnen religieuze gemeenschappen?Technologie kan zowel kansen als uitdagingen bieden. Aan de ene kant kunnen digitale platforms geloofsgemeenschappen verbinden, zelfs over grote afstanden, en ruimte creëren voor nieuwe vormen van samenkomst, zoals online diensten en virtuele gebeden. Aan de andere kant kunnen oppervlakkige online interacties de diepgang van traditionele religieuze gemeenschappen verminderen. De uitdaging is om technologie te gebruiken om de verbondenheid te versterken, zonder de intieme, persoonlijke aspecten van spirituele praktijk te verliezen. Het vereist bewuste keuzes over hoe technologie wordt geïntegreerd in het geloofsleven.
11. Interreligieuze dialoog: Hoe voer ik een constructieve dialoog met aanhangers van andere religies zonder mijn eigen geloofsidentiteit te compromitteren?Een constructieve dialoog begint met de erkenning van gedeelde waarden, zoals compassie, rechtvaardigheid en respect voor de mensheid. Focus op overeenkomsten en wees nieuwsgierig naar de overtuigingen van de ander zonder de behoefte om je eigen standpunt te verdedigen of de ander te overtuigen. Het is belangrijk om nederigheid te tonen in je eigen overtuigingen en open te staan voor verschillende perspectieven. Dialoog is niet bedoeld om tot overeenstemming te komen, maar om begrip te bevorderen. Een eerlijke uitwisseling kan juist je eigen geloof verdiepen zonder concessies te doen aan je identiteit.

Conclusie: Onze samenleving is onvergelijkbaar met die van een eeuw geleden. Veranderingen komen steeds sneller en we leven steeds dichter op elkaar. Ondanks onze verschillen moeten we samen een leefbare maatschappij behouden, niet alleen voor onszelf maar ook voor toekomstige generaties. Dit vereist inzicht—zowel in wat nodig is voor een rechtvaardige samenleving, als in wat we zelf kunnen verbeteren, zoals;

1. Openheid voor dialoog: Sta open voor gesprekken met andersdenkenden, zonder oordelen en zonder de intentie om hen te bekeren.
2. Aansluiting bij maatschappelijke kwesties: Betrek thema’s zoals klimaat, sociale rechtvaardigheid en technologie.
3. Flexibiliteit en aanpassingsvermogen: Blijf trouw aan kernwaarden, maar pas je aan waar nodig zonder je essentie te verliezen.
4. Begrip voor pluralisme: Erken en waardeer diversiteit in overtuigingen.
5. Gebruik van technologie: Gebruik digitale media om verbondenheid en relevantie te behouden.
6. Inclusiviteit: Creëer ruimte voor vragen, twijfel en persoonlijke spiritualiteit, vooral voor jongere generaties.
7. Publieke focus op publieke belangen. Begrip dus, voor de noodzaak van een strikte scheiding van kerk en staat.

In de hoop dat het een kleine aanzet mag zijn tot het verbreden van inzichten in het belang van de stabiliteit en gerechtigheid binnen onze steeds meer pluriforme samenleving. Al met al heb ik inmiddels genoeg voor een boekje over dit onderwerp, dus dat gaat er komen… tzt…

Jeroen Teelen

24 september 2024