Inleiding:

Natuurkunde verklaart veel ‘HOE’-vragen (b.v. ’HOE’ zit het universum in elkaar), maar er blijft een groot ‘kennis-gat’ bij de ‘WAAROM’-dimensie, de zingeving dus, (‘Waarom voldoet ons heelal zo precies aan de parameters die leven mogelijk maken? Maar ook: Waarom biedt de natuurkunde ons voorspellende mogelijkheden… Darwin bracht hier een geniale zienswijze die vanuit chaos de meest kansrijke ontwikkelingen zónder deterministisch perspectief legitimeert. Toch blijven er vragen als: Waarom leven wij eigenlijk en waarom is er eigenlijk een universum?

Dergelijke vragen zijn voor velen aanleiding om daar, al of niet met de Koran of Bijbel in de hand, een ‘God’ voor te benoemen. Maar ook een God is geen antwoord op de vraag “Waaróm bestaat er een God? en “En wie is daar dan weer de ‘vader’ van?” Een iteratief probleem dus waar in ieder geval de ratio/wetenschap tekort schiet. Elk antwoord verandert namelijk niets aan het fundament van de vraag. Voor gelovigen is dat niet rationele, dus het niet begrijpen, juist het fundament van het geloof “Alles begint bij God” is hun adagium. Wetenschap kan helaas niets met zo’n antwoord. Interessante materie dus, die echter wel zorgt voor veel discussies, onbegrip, strijd en ontkenning. Spiritualisten en Rationalisten vechten om hun gelijk terwijl ze naast elkaar kunnen bestaan zolang ze zich maar niet buiten hun eigen competenties wagen (de kerk die wetenschap ontkent of de wetenschap die een God ontkent). Zonde dus, van al die verspilde energie… (Sisyphos, voor de liefhebber). Ik kan me een zinniger tijdsbesteding voorstellen want er is geen winnaar!

Mijn poging om vanaf de zijlijn wat verbreding aan het onderwerp te geven zal natuurlijk nooit de échte dogmaticus zélf bereiken want die heeft, naar zijn eigen overtuiging, per definitie zijn gelijk en daarmee is er dus, ook per definitie, geen enkele ruimte voor nuance. Voor hen zijn dogma’s namelijk waarheden en dus uitgangspunten. Voor hen die echter zoekende zijn of onder het juk van een dogmaticus moeten leven (door sociale druk bijvoorbeeld) biedt deze blog misschien wat extra voeding/ruimte om het eigen beeld op te bouwen of te versterken.

1. Mijn ‘wieg’…
Ik ben opgevoed in een behoorlijk katholiek gezin. Mijn moeder was een gelovige vrouw en mijn vader knikte mee. Zij bepaalde dus de orde in huis… keurig ’s zondags in de kerk, de haren netjes gekamd… je wist niet beter. Ook geen gevoetbal voor het huis op zondag “Wat zullen de buren wel niet denken (heel belangrijk)… en dat kan ook niet want je hebt je nette kleren aan…” Kortom, een standaard katholiek gezin met zeven kinderen in een gewone ouderwetse Deventer buurt in de jaren vijftig – zestig…
Waar de preek van de pastoor over ging was ik bij de uitgang meestal al weer vergeten maar de muziek was wel aardig en vooral het orgel vond ik prachtig. Mijn moeder, een lieve vrouw die natuurlijk alles voor de kinderen over had, putte energie uit haar geloof. Het gaf haar duidelijkheid en richting en volgens mij ook een gevoel van rust en geborgenheid. Het was haar kader en tevens haar uitlaatklep… met de permanente spiegel: “Doe ik het wel goed genoeg?”. Met hel en verdoemenis regeerde ze over haar zeven kinderen als een van hen iets buiten ‘de gebaande weg’ dreigde te gaan lopen… en als ik (oudste) daar dan een relativerende opmerking over maakte was het hooguit even stil, maar die vond niet echt gehoor. “De regels zijn duidelijk en die hoef je niet te relativeren” leek haar standpunt. Een kaplaan had aanzien, een pastoor had altijd gelijk, een bisschop was bijna een heilige en over misstanden werd liever niet gesproken, “die had je overal”. Dat was mijn jeugd en dat was toen dus ook mijn norm. Er breder over nadenken hielp op die leeftijd nog niet echt en dus loop je daar gewoon in mee. Je hebt geen keus en weet niet beter. Het is op dat moment jouw werkelijkheid en je hele omgeving bevestigt dat vrijwel dagelijks…

Als je ouder wordt kijk je wat evenwichtiger naar veel zaken in de samenleving en is er ook meer ruimte voor reflectie. Je hebt meer overzicht, verzuipt minder in details en relativeert de waarheden van vroeger aan de hand van je opgedane kennis, ervaring en inzichten. Tenminste, zo kijk ik er graag naar en zo ervaar ik dat zelf ook echt. Het verbreden van mijn gedachtegoed en het niet vastroesten in scherpe randjes en dogmatiek waren en zijn nog steeds mijn persoonlijke ambitie. In hoeverre ik dat doel behaal hangt natuurlijk af van mijn openstellen en van hetgeen ik krijg aangereikt. Ik doe op beide fronten m’n best maar dat betekent wel dat het eindresultaat per definitie beperkt is, zeker ook omdat ik een zeer sterke focus had/heb op de bèta wetenschappen. Ik ben me in dezen van die handicap zeer bewust.

Het fenomeen Kerk heeft bij mij door de muziek als (amateur) organist/dirigent ondanks het voorgaande een groot aandeel in mijn leven gehad. Ik was weliswaar een (niet als zodanig profilerend) ongelovige in die gemeenschap, maar had desondanks een redelijk belangrijke rol en zolang de kerkleiders het mij niet moeilijk maakten en ik hen niet, konden we gezamenlijk waardevol zijn voor die gemeenschap. “Ik bepaal, want ik ben de pastoor/dominee” leidde tot een goed gesprek over dienen of heersen, maar over het algemeen kon ik prima met ze overweg. Zij en ik hebben geen van beiden de wijsheid in pacht en dat vond/vind ik een verstandig uitgangspunt. Het toont ook wederzijds respect. Ik heb dat spelen/dirigeren meer dan vijftig jaren mogen doen (in het begin wel vier of zelfs vijf diensten per week in kerken van diverse signatuur, afnemend naar slechts één per weekend in de laatste jaren) en ken derhalve de christelijke wereld ook behoorlijk van binnenuit. Een recente onenigheid met een dogmatisch R.K.-voorganger was voor mij aanleiding om mijn gedachten hierover toch eens ‘op papier’ te zetten… Enerzijds om mijn beeld beter te funderen natuurlijk, maar ook omdat schrijven dwingt tot ‘nog net wat meer nadenken’ hetgeen meestal weer leidt tot het nog beter nuanceren van je gedachtegoed. Hieronder het resultaat, gelijk in een wat breder kader… Ik hoop er niemand mee te kwetsen want het is slechts mijn (leken)visie op het fenomeen Geloof binnen onze maatschappij zoals ik dat als (vooral rationeel) wereldburger waarneem. Als u na lezing meent dat het een onzinverhaal is geworden, dan zou ik graag uw argumenten kennen om zo mijn inzicht weer te kunnen verbreden…

Ik besef dat een gelovige acteert vanuit een heel ander denkmodel dan bijvoorbeeld een natuurwetenschapper (fysicus).
Dick Wursten (Dr. Theologie, België) verwoordt het als volgt:
“- De natuurwetenschapper verklaart, zoekt naar oorzaken en gevolgen, stelt hypothesen op, toetst deze aan de werkelijkheid en komt zo tot een theorie (die vervolgens weer verfijnd of getest wordt etc..). Het verstand (rede) is hier het aan het werk om de gegevens om te zetten tot kennis: het hoofd regeert.
– De gelovige stelt zich anders op. Zijn belangrijkste kenorgaan is zijn hart (nee, niet het biologische, maar… ah ja, juist). Hij verklaart niet zozeer, maar verwondert zich; hij zoekt niet naar oorzaak en gevolg, maar naar zin en betekenis. Hij streeft niet naar een theorie, maar hij zoekt naar … ja naar wat eigenlijk? Ach laten we maar voor het gemak zeggen ‘God’. En als hij die vindt is hij dan klaar? Neen, dan verwondert hij zich nog meer en zegt dat hij God alleen maar heeft kunnen vinden, omdat hij al door God gevonden was.
We kunnen daarom maar beter duidelijk zijn. Bij geloof en wetenschap gaat het om twee heel verschillende benaderingen van dezelfde werkelijkheid, namelijk die van de mens. Daarbuiten is er geen en als die er al zou zijn dan is die voor mij niet toegankelijk. Ik weet het dat zullen niet alle gelovigen met me mee zeggen, maar ik zeg het wel.”  Einde citaat… maar click op zijn naam en lees gerust het gehele artikel over geloof en wetenschap want er spreekt volgens mij een verstandig mens!

Elk acteert dus vanuit een ander denkmodel en kent/verdedigt van daaruit een eigen ‘werkelijkheid’. De denkmodellen zijn grotendeels complementair en ik ken geen algemeen geaccepteerde bewijsgrond waarop ze elkaar op voorhand zouden mogen/kunnen uitsluiten.
De natuurwetenschapper weet dat ie niet alles weet en op sommige vragen waarschijnlijk zelfs nooit een antwoord zal vinden. Zelfs daar waar ie weet hoe iets in elkaar steekt, is ie zich er van bewust dat voortschrijdend onderzoek zijn ‘waarheid’ later nog kan nuanceren of zelfs ontkennen! De wetenschap zegt slechts dat het resultaat van wetenschappelijk onderzoek de beste ‘waarheid’ is die we op dit moment kunnen aantonen. Hij heeft geen enkel rationeel argument (dus vanuit zijn eigen domein) om ‘een God’ te ontkennen. Hij weet het domweg niet en mag er dus hooguit aan twijfelen en het niet aannemelijk vinden. Ook hij heeft geen antwoord op de ‘Waarom’ vragen, maar vindt die vragen op zich wel legitiem!.

Anderzijds ziet de gelovige in het dagelijks leven dat de wetenschap ook gewoon z’n werk doet. De aarde is niet plat en niet het middelpunt van het heelal, de radio werkt en de GPS (relativiteit) is ook heel handig… Ontkenning van de wetenschap is wellicht nog onverstandiger omdat hiervoor ons dagelijks leven continue bewijzen aandraagt. Begrijpen doen ze elkaar niet altijd zomaar omdat de denkmodellen nauwelijks overlap kennen, maar enig wederzijds respect zou er wel moeten zijn. Misschien moet er voor het ‘complete plaatje’ zelfs nog een derde (filosofisch?), vierde (kwantummechanisch?) of zelfs vijfde? denkmodel bij… we weten het eenvoudigweg niet want niemand kent het complete plaatje! Dat betekent tenmínste dat je vanuit een denkmodel om een oordeel te kunnen vellen over andere denkmodellen, wél het complete plaatje zou moeten kennen en dat is mensen niet gegeven. Degenen die dat wél menen te kunnen doen (rigide oordelen) acht ik dus op z’n minst onverstandig. Zij eigenen zichzelf kwalificaties toe die ze niet eens kúnnen hebben (boven alle denkmodellen staan en de werkelijkheid kennen). Zij zijn niet die alwetende ‘God’ dus hen zou enige bescheidenheid sieren!  Zo mag ook de atheïst de gelovige niet lastig vallen zolang die zich aan de voornoemde spelregel houdt. Beide denkmodellen moeten in dienst staan van de samenleving (elk dus toegankelijk voor hen die er behoefte aan hebben) en niet normerend zijn (geen dictaat) voor de gehele samenleving zo lang daar niet een uitdrukkelijke, algemeen geaccepteerde aanleiding, toe is. Leiders die menen ‘het te weten’ en als dictators hun ‘kudde’ denken te kunnen/moeten leiden en zelfs buiten de grenzen van hun eigen gemeenschap anderen de maat nemen (= schade berokkenen) zie ik als ‘ónbewust onbekwaam’, de ergste variant, zoals u wellicht weet… Een dergelijk gedrag kun je dus vanuit beide denkmodellen veroordelen.

Mijn eigen verwachting?
Voor mijzelf  is er geen God in de zin van een richtinggevende of evaluerende macht (waar veel religies naar verwijzen), maar ik kan het bestaan rationeel evenmin ontkennen (Alvin Plantinga: properly basic believe)  als gelovigen rationeel kunnen aantonen dat er wél een is. Ik sluit me dus ook aan bij de laatste zin van het citaat van Dick Würsten dat ik er geen toegang toe heb en dat is voor mijn eigen beeld maatgevend. Ik ben dus ook geen Atheïst in de zin van ‘verloochenaar’, maar meer een Agnost. Voor mij is de onduidelijkheid van wel of geen God niet van invloed op mijn leven. Ik heb het in mijn leven tot nu toe niet gemist en ik voel ook geen behoefte hierin verandering aan te brengen. Reflectie en bezinning kunnen ook zonder religie. Een filosofische insteek zou me nog het meest kunnen motiveren, maar over dit onderwerp gingen velen mij reeds voor, dus ik denk niet dat dit tot ingrijpende veranderingen van mijn huidige visie zou leiden. Reden voor mijn insteek (als bèta dus) is de overtuiging dat ik meen dat ik te weinig hersencellen heb om hierin de wijsheid te mogen vertegenwoordigen. Dat kan niemand me kwalijk nemen, zelfs een God niet! Natuurlijk is er ook bij mij wel de verwondering en nieuwsgierigheid naar het ‘Waarom’ maar ik heb de overtuiging dat ik daar nooit achter zal komen, ook niet nadat ik gestorven. Ik voel me slechts een vergankelijk onderdeeltje in een mysterieus en onbevattelijk proces, maar gun iedereen graag een éigen insteek binnen de grens dat ie daarmee andersdenkenden niet tekort doet… En juist dáár, gaat het vaak mis.

1.a  Religie & Maatschappij, de zin en de onzin…
Geloof en Religie waren en zijn (volgens mij), maatschappelijk zeer waardevol. Ik kan me zo voorstellen dat de wereld er duizenden jaren geleden niet echt rooskleurig voorstond. Het recht van de sterkste zonder duidelijke moraal lijkt me niet de ideale insteek voor een samenleving. Ik zie de bijbel en Koran vooral als geniale richtlijnen voor een beter leefbare gemeenschap. Wat de werkelijke oorsprong is van alle verhalen die zijn opgetekend en in hoeverre ze een werkelijkheid of norm beschrijven is voor mijzelf eigenlijk oninteressant. Discussies daarover zie ik ook niet als maatgevend voor anderen. Het gaat toch helemaal niet om ‘het gelijk’ van een inzicht? Die kwalificatie kan een weldenkend mens zich namelijk niet eens toedichten. De boeken hielden de mensheid bezig en gaven inhoudelijk richting en moraal. Dat op zich, lijkt me niet verkeerd. Mede omdat de mensen over het algemeen niet lezen konden werd het verspreiden van die boodschap geïnstitutionaliseerd (de kerken met hun organisatie). Het vooruitzicht van hel en verdoemenis als je deze richtlijnen niet naleeft is evenzo geniaal natuurlijk want het geeft een religie ook nog eens de benodigde “stok achter de deur”… Geloof heeft waarschijnlijk een enorme maatschappelijke ontwikkeling mogelijk gemaakt door het menselijk gedrag in een ‘woeste’ samenleving waarden en normen te geven en dit te onderhouden door regelmatige bijeenkomsten (vieringen) af te dwingen.
Geloof had, maar heeft dus ook nog steeds, een duidelijk functie en is in haar fundament m.i. niet onzinnig. Zéker niet zolang je het maatschappelijk effect als doel neemt (richting geven, ontmoeten, een vangnet zijn e.d.). Een religie die naar de samenleving deze rol wil blijven vervullen, is dan wel gedwongen de richtlijnen permanent te spiegelen aan de situatie/behoeften en samenstelling van die samenleving op dat moment.

n.b.
Er is de wetenschappelijke overtuiging dat Jezus inderdaad heeft geleefd (het wordt in geschriften ook nergens tegengesproken maar juist vanuit zeer verschillende bronnen bevestigd), dus er is ook wel enig fundament voor het bewonderen van iemand die de wereld verder geholpen schijnt te hebben. Er waren volgens de overleveringen vele profeten en messiassen, maar Jezus heeft hier toch de grootste faam ontwikkeld. Geloof en/of Bijbel bieden veel mensen houvast en/of troost.

De diversiteit aan religies is opvallend. Het bewijst eigenlijk vooral dat de geschriften die de basis vormen voor religies (zowel Koran als Bijbel) voor meerdere interpretaties bruikbaar zijn en ook dat zou toch tot enige bescheidenheid of terughoudendheid bij de aanhangers van een religie moeten leiden. Enig gevoel van twijfel of hún interpretatie wel de juiste is, zou gepast zijn dunkt me, maar helaas… Met veel ‘geschreeuw’ en met de Bijbel of Koran in de hand wordt met hel en verdoemenis gedreigd, worden oorlogen gevoerd, anders- of niet-gelovigen verketterd of zelfs vermoord, bleef de aarde heel lang plat en durfden wetenschappers niet te publiceren. Nu nog wordt door sommigen (zelfs binnen onze regering) de evolutie bestreden en verbannen uit het lokale onderwijs. Situaties in het verleden (vermeende ‘wonderen’ die door de natuurkunde zijn achterhaald) hebben dus geen enkel leereffect gehad. Het zich aanmeten van kennis of recht vanuit een religie blijkt dus niet alleen op voorhand maar ook achteraf, niet gegrond. Het zijn politieke en egoïstische machtsbolwerken geworden… Enig historisch besef zou moeten aanzetten tot heroverweging van de validiteit van uitgangspunten maar die behoefte blijkt bij deze ‘leiders’ niet aanwezig. Handelen vanuit de routine van alledag binnen de ‘veilige’ conservatieve kaders van de binnen de groep geldende regels… lijkt de meest veilige weg. Willen diénen heeft plaats gemaakt voor willen héérsen.

Ik denk dat je ten aanzien van ‘Religie & Maatschappij’ onderscheid moet maken tussen: Geloof (de persoonlijke overtuiging), Religie (welke stroming past daarbij), Kerkorganisatie (hoe is die stroming (lokaal) georganiseerd) en Maatschappelijke impact (omgang met de rest van de samenleving). Op elk van die aspecten een kleine toelichting… (nogmaals, gewoon mijn visie als leek en niet als wetenschapper of theoloog)…

1.b Geloof:
Geloof (in de zin van Religie) wordt m.i. voornamelijk veroorzaakt door de natuurlijke drang om zaken te begrijpen of op z’n minst te kunnen duiden. Alles moet een plekje krijgen, een heel begrijpelijke menselijke behoefte. Toen we als mensheid nog niets van de natuurverschijnselen wisten was er een God van de donder, een God voor de… enz… Door de eeuwen heen hebben veel van deze goden het onderspit moeten delven omdat de natuurkunde het mystieke bij het onderwerp wegnam waarmee dus de aanleiding was verdwenen. Desondanks in zo’n onderwerp blijven geloven moet dan een gevolg zijn van persoonlijke angst, onwetendheid, sociale druk of onnadenkendheid. Hoewel veel van die vermeende Goden zijn ‘gevallen’ impliceert dat natuurlijk niet dat er helemaal niets is. We weten het domweg niet. Een bewering dat er niets is, is wetenschappelijk even dubieus als de bewering dat er wel iets is…

Eigenlijk heel vreemd… We weten niets over het doel van ons bestaan, niets over het fundament en niets over de oorsprong van ons universum. Het enige natuurkundig herleidbare fundament is pure energie, daaruit is alles ontstaan, ook dus alle materie. Wij zelf bestaan deels uit het stof van geëxplodeerde sterren. Als ik er over nadenk dan rest me slechts de aanname dat het is zoals het is en dat we nooit verder zullen komen in deze zoektocht. De verdere voortgang van de natuurkunde leidt slechts tot een verdere detaillering van de ‘HOE?’ vragen maar leidt niet tot antwoorden op de ‘WAAROM’ vragen. Eén categorie Goden kunnen we waarschijnlijk dus wel afschrijven, namelijk alle ‘HOE-Goden’ omdat daar de natuurkunde al de verklaring geeft of gaat geven… Hoewel, zelfs dat is maar de vraag want ook over de natuurkundige fundamenten verbazen ons nog steeds opnieuw. Achter elk ‘deurtje’ blijkt soms een hele nieuwe wereld schuil te gaan. De quantumtheorie (die sinds haar ontstaan rond 1900 nog nooit wetenschappelijk heeft gefaald) maakt de hele wereld al helemaal onzeker en onbegrijpelijk en zelfs Einstein zette er destijds grote vraagtekens bij. Niet te bevatten maar wel bruikbaar en correct voorspellend (modellen en conclusies) in de wereld van het allerkleinste. Alleen het ‘HOE?’ is interessant voor de natuurkundigen, het begrip van een maakbare en bevatbare wereld.

Naast de natuurkundige verklaringen blijft er dus een groot ‘kennis-gat’. Tot op heden hebben bijvoorbeeld de filosofen, maar ook de theologen geen duidelijk antwoord gegeven op de categorie ‘WAAROM-Goden’. “Waarom leven wij?” en “Waarom zou er eigenlijk een God moeten zijn en wie is daar dan weer de ‘vader’ van?” Vragen als “Waarom bestaan wij?” of “Waarom bestaat er überhaupt iets?” Als er al een oorsprong is, wat was er dan (en waarom) vóór deze oorspronkelijke? Dergelijke vragen zijn voor mijzelf geen aanleiding om hier een ‘God’ in te zoeken. Want als er al een God zou zijn dan is er nog geen antwoord op de vraag “Waaróm bestaat er een God? c.q. Welke macht is daarvan dan weer de oorsprong”. Een iteratief probleem… Kortom, elk antwoord verandert niets aan het fundament van de vraag. Onze menselijke geest is niet in staat om hierover toetsbare of aannemelijke antwoorden te formuleren, dus blijft het een fantasie waar ik slechts over kan melden dat we het niet begrijpen. Voor gelovigen is dat ‘niet begrijpen’ het fundament van hún geloof, maar met hetzelfde recht kun je daar dus een ander geloof aan hechten, zoals het Atheïsme. Met dat in het achterhoofd heb je dus ook geen enkel argument om jouw ene mening boven die van anderen stellen.

Voor mij persoonlijk rest slechts de conclusie: Ik maak me er niet druk om, want zelfs als ie er zou zijn, dan kan ie mij m’n tekort aan hersencellen toch niet kwalijk nemen? Waarschijnlijk zijn we over enige tijd in staat om ons genetisch materiaal zo te bewerken dat we onszelf van meer zintuigen en hersencellen kunnen voorzien en krijgen we daar wel de vinger achter, maar voorlopig is dit niet aan de orde (los van de vraag of dit wenselijk of noodzakelijk is).

Het fenomeen religie is door haar grote maatschappelijke invloed wel een belangrijk onderwerp. Keuzes hierin zouden bij iedereen eigenlijk een serieuze afweging verdienen. Je mag je niet permitteren om zomaar met ’n stroming mee te deinen zonder enige overweging en relativering van de aan ten grondslag liggende gedachten. Helaas geeft de sociale context deze ruimte vaak echter niet (Biblebelt) en mensen hebben ook niet allemaal de kracht of ambitie om hun eigen keuzes hierin te maken en te verdedigen. Het argument “Omdat ik dat geloof” is voorbehouden aan kritiekloze volgers en dat is volgens mij de meerderheid. Als je op een zondagmiddag in de Biblebelt aan het fietsen bent en de kerkklokken luiden, dan snap je onmiddellijk wat er gebeurt. In “The Time Machine” van H.G. Wells uit 1960 laten de Morlocks (onderaardse beschaving) op gezette tijden een sirene loeien en daarop lopen vervolgens alle bovengrondse bewoners ouder dan xx, slaafs naar een grot totdat de sirene weer zwijgt. Dat ‘moet’ is hen van jongs af aan verteld, dus dat doen ze… zonder enige discussie. De mensen die de grot binnengaan komen nooit meer terug (kannibalisme). Toch is deze actie voor hen geen aanleiding tot ongenoegen. Zo ‘IS’ hun wereld nu eenmaal.

Ik kan me wel voorstellen dat ook zeer intelligente mensen in een God geloven maar ik denk wel dat de lokale cultuur/samenleving of historisch perspectief dit dan meestal afdwingt. Er ontstaat dan volgens mij een soort schizofrenie. De ratio houdt op waar het geloof begint of de ratio en het geloof krijgen elk een eigen plekje, naast elkaar en kunnen beide tegelijkertijd bestaan, afhankelijk van de actuele context. Conflictgebieden worden dus niet gezien of in ieder geval niet op rationaliteit gewogen. Persoonlijk heb ik echter een sterke behoefte aan die rationaliteit en daarom stel ik mezelf op als niet gelovig agnost.

1.c Religie:
Vroege religies zijn vooral ontstaan vanuit a) het zelfbeeld van imperfectie (de filosofische gedachte ‘Wat staat er boven deze imperfecte mens?’) of vanuit b) het niet kunnen verklaren wat er gebeurt en dat dan maar toeschrijven aan een hogere macht (natuurkundig onbegrip) of vanuit c) de behoefte aan zingeving van het bestaan (wederom van filosofische aard). Later kwam daar de uitleg bij die mensen gaven aan oude geschriften. Ze verkondigden hun mening en deden de benodigde marketing om tot grotere gemeenschappen te komen. Van belang lijkt op dit vlak het besef dat het fundament onder een religie zeer uiteenlopend kan zijn en slechts gebaseerd is op individuele (al of niet geconsolideerde) meningen van mensen en niet op toetsbare feiten. Er is ook niet een God die je even op de vingers tikt als je hierin een foutieve aanname doet… Ik kan het niet mooier maken… Hoe goed het boek ook is, je kunt er heel veel waardering voor hebben en het tientallen keren bestudeerd hebben… jouw interpretatie blijft feilbaar en mag daarom niet zomaar de ‘heilige norm’ zijn voor de rest van de wereld. Niet gelovigen hebben het grondrecht om hun eigen leven te leiden en niet achter jouw ‘feiten’ aan te lopen.

1.d Kerkorganisatie:
Deze vervult veelal een zeer zinvolle functie binnen de geloofsgroep, namelijk die van een onderlinge wederzijdse verantwoordelijkheid. Dat is kostbaar! Vooral in deze tijd waarin we soms onze eigen buren niet meer kennen en iemand rustig vier weken dood in het appartement kan liggen, is zo’n organisatie een ankerpunt voor veel mensen. Vanuit het doel ‘zorgzaam voor elkaar’ is dat dus alleen maar positief. De andere kant van het verhaal is echter dat sommige zichzelf overschattende kerkleiders als dictator hun ‘club’ menen te moeten regeren en zelfs ongewenst je privéleven binnendringen. Het is niet alleen de Biblebelt, maar ook de katholieke kerk (die ken ik het best) had/heeft hier veel last van. De pastoor die vroeger langskwam als er niet snel genoeg kinderen werden geboren… Ook Kardinaal Eijk presenteert zich graag als de ‘hoeder van de waarheid’ hetgeen gezien het voorgaande, dus duidt op een grove zelfoverschatting. Waar haalt ie het lef vandaan om zo’n arrogante uitspraak te doen? Ach, ‘onbewust onbekwaam’ heeft nooit een probleem… en een narcist heeft altijd gelijk… en ja, ik kan me hier wel écht boos over maken. Hen zou ik graag meegeven: “Als je nog een beetje intelligente achterban wilt behouden in jouw kerk, zorg dan dat je de leider bent die dat verdient en jaag ze niet met de ene na andere dommigheid of misstand de kerk uit! Je kunt zoveel goeds doen voor de gemeenschap, doé dat dan ook!” maar ja, zij nemen dit nooit ter harte denk ik dus ik houd er over op.

1.e Maatschappelijke impact:
Missie Alle geloofsrichtingen hadden vroeger de ‘missie’ om hun kudde te vergroten… In onze huidige maatschappij is dat inmiddels geen primaire ambitie meer denk ik, maar in andere culturen nog wel. Ik ben nog opgevoed (1954) met het standpunt dat het Katholicisme de enige ware geloofsrichting was. Katholiek en Protestant was als water en vuur en ongelovigen waren (zielige) heidenen die nog bekeerd moesten worden… Ik weet nog dat ik dat als kind op de lagere school al heel raar vond. Waren die anderen dan allemaal dom of gek? Op m’n tiende heb ik hierover wel eens vragen gesteld en ik ben toen zelfs twee of drie keren meegegaan met een protestants vriendje naar ‘catechisatie’ maar ik kon er niet echt wat mee. Na een korte (3 maanden) vlucht naar het kleinseminarie (als 12 jarige oudste in een gezin van 7 kinderen) wist ik het zeker… einde seminarie en einde (katholieke) geloof, voor mij tenminste! (zie ook blogje 18) Dat vond ik wel lastig als kind in een katholiek gezin met een zeer gelovige moeder (pa vond het allemaal wel best) en liefde voor kerkmuziek, maar voor mij waren de randjes er af en ‘het respect voor de leiders op voorhand’, verdwenen. Achteraf ervaar ik de strijd van toen tussen Protestant en katholiek als uitermate dom. De een verketterde de ander op basis van… tja… op basis van wat eigenlijk? De wederzijdse ontnuchtering van de jaren daarna gun ik iedereen.

Oordelen over anderen omdat ze zich niet aan jouw dogma’s (Voorganger of Atheïst) houden is niet fair want dat is hun goed recht. Je wilt toch ook niet dat ze jou veroordelen omdat je je niet aan hún dogma’s houdt?  Dogmatisch omgaan met hetgeen een kerkleider roept is dus geen trouw of respect, maar niets minder dan kuddegedrag (niet nadenkend met de meute meelopen) en je mag ook daarop dus best kritisch op jezelf zijn. ‘De Heer’ heeft je per slot van rekening ook hersens gegeven om zelf na te denken en niet om dat juist niet te doen! De kerkleider die meent dat dit juist de essentie is van het geloof en dat je die kritische houding om die reden niet mag hebben op dit punt, vind ik een misleider! Hij of zij misbruikt de onwetende, labielere of zwakkere van geest om de eigen denkbeelden kracht bij te zetten. Geestelijk misbruik!

Inenten? In het algemeen vind ik dat wat we zelf (fysiek) kunnen oplossen de voorkeur verdient boven een spuit. Ik weet dat ook de medicus die gedachte prevaleert. Je doet je eigen afweersysteem geen goed als je overal spuiten voor krijgt, want dan verliest ze haar functie en wordt ze ‘lui’. Dat neemt niet weg dat er argumenten kunnen zijn waarin andere keuzes gemaakt worden. Denk aan het voorkomen van onnodig (over)lijden of voorkomen van  epidemieën, et cetera. Daar ligt een bredere maatschappelijke afweging aan ten grondslag met als doel de persoon of samenleving te dienen met goed verdedigbare wetenschappelijke argumenten. Een kerkleider die vanuit zijn religie denkt te moeten voorkomen dat kinderen worden ingeënt eigent zich ook hier weer veel te veel ‘wijsheid’ en zeggenschap toe. Het argument dat je door in te enten op de stoel van God gaat zitten (las het vanmorgen toevallig wederom eens in de krant) is een standpunt dat in zichzelf strijdig is. Als een iets te grote groep niet wordt ingeënt dan heeft dit aantoonbaar desastreuze gevolgen voor de gehele samenleving en dus niet alleen voor de niet ingeënte personen! Je brengt bewust een hele gemeenschap in gevaar en gaat daarmee dus ook op de stoel van God zitten! Jouw inent-weigering kan door diezelfde God dus ook als een misdaad aan de gemeenschap worden aangemerkt! Jouw God heeft je namelijk ook een stel hersens meegegeven om zelf na te denken hoe we elkaar in ons bestaan kunnen helpen om de samenleving te verbeteren c.q. veiliger te maken. Daar hoort inenten volgens de huidige stand van de wetenschap (de enige verifieerbare kennis over causale verbanden hieromtrent die we echt hebben) ook bij. Het ontkennen van de wetenschap is, zoals voornoemd, niet aan de religie!

1.f Religieuze uitingen:
Opmerkingen op borden op de Veluwe met een opschrift als “Jezus Leeft!” komen zeker niet van grote intellecten, dat is duidelijk. Ik ervaar ze als uitermate dom en bewust provocerend voor andersdenkenden. Waarom zou je dat doen? Het heeft hooguit een averechts effect! Ik vind dat je dat soort uitingen (one-liners) over geloofsaanhang, politieke kleur of andere ‘maatschappelijke hokjes’ buiten je eigen kring zo veel mogelijk zou moeten proberen te vermijden (dus liever ook geen keppeltjes, grote baarden, kruisjes, hakenkruizen, sluiers). Met het nadrukkelijk profileren van je ‘hokje’ zet je je toch ook af tegen andersdenkenden en dat helpt nergens bij. Het staat je vrij om iets te geloven en je als geloofsgenoten onderling te organiseren. Je wilt ook graag dat de maatschappij deze vrijheden respecteert en er niet aan tornt. Probeer dan ook niet anderen aan jouw beeld te spiegelen en toon respect naar diegenen die andere overtuigingen zijn toegedaan.

Ik kan best begrijpen dat gelovige mensen vloeken als kwetsend ervaren dus ik vind ook dat je, om gelovigen niet te kwetsen, niet moet vloeken. Maar een bord (ook op de Veluwe) met de tekst “Vloeken is aangeleerd” getuigt toch niet van veel relativeringskracht, want Geloof is toch ook aangeleerd? Niemand wordt met geloof geboren… Waarom toch dit soort, in mijn ogen uitermate domme, uitingen. En besef dat, als jij dat mag, dan mag een ander dat dus ook. Stel dat je buurman (Islamiet) een bord maakt naast jouw weiland waarop staat “de niet gesluierde vrouw (toevallig dus ook jouw vrouw) is een hoer”, dan ervaar je dat toch ook als storend of zelfs kwetsend, of een boer iets verderop zet een bod in de wei net de tekst “Geloof brengt Oorlog!”. Worden we daar beter of vrolijker van? Wat schieten wij op met dit soort onzinnige uitlatingen? Ik kwam laatst op een bruggetje over een autoweg een houten bord tegen met ook zo’n geloofsuitlating en op de achterkant (die ik kon lezen toen ik er langs fietste) stond: “Wie dit bort weghaald zal branden in de hel” (inclusief de taalvouten). Laat je (als andersdenkende of als atheïst of Agnost) dan ook maar niet verleiden tot reacties op dit soort teksten naar de bedenker want degene waartegen je die reactie uit heeft blijkbaar niet de hersens om hier iets mee te kunnen doen en dan word je zelf de agressor! Deze grootste schreeuwers uit ‘de kudde’ hebben de sterkste behoefte aan goede leiding (dus voorganger WEES DIE LEIDER en maak jouw ‘kudde’ duidelijk dat zo’n bord uit ‘de wei’ gehaald moet worden in je eigen belang). Je begrijpt dat dit bord ook een metafoor is voor alle andere uitingen en beperkingen (b.v. breeduit over straat lopend naar de kerk en daarmee verkeer blokkerend) die je vanuit een overtuiging aan anderen oplegt.

1.g Atheïsme:
Atheïsten (A-Theos = Zonder God) zijn er in vele gradaties en richtingen… Ze hebben één ding gemeen, namelijk het begrip omvat vrijwel altijd de afwezigheid van geloof in een of meer goden. De overtuiging van sommige Atheïsten “Er is geen God” c.q. “Er is geen hogere macht” acht ik van hetzelfde kaliber als een geloofsovertuiging. Het is namelijk ook een aanname waarvoor ook elke rede ontbreekt. Ik weet dat hierover door filosofen  artikelen zijn verschenen waarin door een subgroep toch een poging wordt gedaan, maar de woordspelletjes die hier aan ten grondslag liggen vind ik van een discutabel niveau. Waarom is het niet kunnen aantonen van een God een vrijwaring voor de Atheïst om het bewijs van niet bestaan te behoeven aan te tonen (filosofische stroming)? Dat vind ik wel heel gemakkelijk. Van een waterdicht bewijs is natuurlijk al helemaal geen enkele sprake want dat is niet aan de filosofie, dus houd je mond!

Ach, eigenlijk zijn dit soort discussies ook helemaal niet zinvol. Het gaat per slot van rekening niet zozeer om het gelijk van de een of de ander (dat volgens mij niet kan worden verkregen omdat we daar domweg te weinig hersencellen voor hebben). De kerk mag niet de technologische ontwikkeling verketteren en de Atheïst mag niet met knallende motoren de zondagsrust verstoren op de Biblebelt. Wees tolerant naar elkaar en leg de ander niet jouw norm op…

1.h Politiek:
Wij hebben in Nederland een grondwet die de scheiding bepleit van Kerk en Staat, alsmede de principiële gelijkheid van mensen. Helaas is onze grondwet is echter geen echte wet waar de rechter op kan toetsen. Het is een basisgedachte van waaruit de overige wetten worden geschreven. Als we de politieke kanjers aan het roer hebben zoals een ontwikkeld land verdient, dan zou je toch verwachten dat ze in staat zijn om tenminste de scheiding van religie politiek ook echt te bewerkstelligen! Misschien is een primaire reactie “Waarom?” maar als je er wat over nadenkt en leest, kun je bijna niet anders dan concluderen dat een religie, wil je niet vervallen in een religieuze dictatuur, géén politieke stem mag hebben in het belang van de rest van de samenleving omdat een bestuur zonder religie jouw vrijheden én die van andersdenkenden evenwichtiger kan bedienen.
In een land als Nederland kan het niet zo zijn dat de generieke leiding ondergeschikt is aan een religie? Moet dan straks, afhankelijk van de ontwikkeling van onze samenleving, de Islamiet ook de gelegenheid krijgen om binnen ons land de vrouwen weer, ongeschoold en gesluierd over straat te laten gaan? Of, dichter bij huis, de orthodoxe overtuiging ons mogen verwijderen van de wetenschappelijke inzichten? Moeten we dan terug naar de ‘platte aarde’? Een democratie, waarin geloofsovertuiging een rol mag spelen, zou dit in principe mogelijk maken en dat lijkt me een fundamenteel fout uitgangspunt.

Moeten we het ook niet zó inrichten dat mensenrechten altijd boven (vrije) religie geplaatst worden en daar ook scherp op acteren, zowel door overheid als als burger? Daarmee hebben we dan tegelijkertijd de ontkende homo-haat in de Biblebelt als strafbaar fenomeen geduid. Ik hoor nu een enkeling zeggen: “Maar die mensenrechten stáán al boven religie!”. Hen zou ik graag melden dat de orthodoxe gemeenschappen in ons land die ontwikkeling (net als heel veel andere ontwikkelingen trouwens) blijkbaar nog steeds gemist hebben en dat de overheid (de lokale burgemeester) er zeker nog niet scherp op acteert! Dat acteren hoeft geen brute provocatie te zijn, maar nu doen we (politiek) helemaal niets en dat vind ik gevaarlijk.

Ik besef dat het bovenstaande heel erg is geschreven vanuit mijn analytische achtergrond en tegen de orthodoxe belijdenis van welke religie dan ook. Dat laatste blijft een persoonlijke vrijheid, maar daar moet het dan ook bij blijven. Spiritualiteit acht ik zinvol voor veel mensen en geef ik ook graag alle ruimte, maar dan binnen de voornoemde kaders. Spiritualiteit is dus prima, maar het gaat snel mis… De moeite van het lezen meer dan waard denk ik… Religies en oorlogen

Met ‘menselijke’ groet aan allen die wel of niet geloven… Hoop op Goddelijke wijsheid voor allen die het zeker menen te weten…

Jeroen Teelen 2018

0405021 /2515

040522 / 3222