Waarom algoritmes gevaarlijker zijn dan desinformatie

Reguleer de knoppen van sociale media, niet de meningen

Naar aanleiding van artikelen van Maxim Februari (distributiemacht Big Tech) en Francis Fukuyama (wegvallen van ‘poortwachters’) over dit onderwerp, deze complementaire gedachte…

Vroeger had elk dorp zijn dorpsgek. Willem verkondigde wilde theorieën op het marktplein, de rest haalde de schouders op en ging verder. Zijn invloed bleef lokaal en minimaal. Nu bereikt diezelfde Willem met één druk op de knop miljoenen mensen. Geen dorpsfilter meer, maar een algoritme dat zijn extreme uitspraken beloont met nóg meer bereik. Want boosheid genereert clicks, en clicks zijn geld.

Dit is geen abstract probleem. Het raakt de kern van hoe we als samenleving functioneren. Sociale media hebben de oude “poortwachters” weggevaagd. Vroeger bepaalden redacties en omroepen welke informatie breed werd verspreid. Nu bepaalt een algoritme dat, geoptimaliseerd voor engagement, niet voor waarheid.

Het resultaat? We leven in parallelle werkelijkheden. Je buurman ziet compleet ander “nieuws” dan jij, afhankelijk van wat het algoritme denkt dat hem langer op het platform houdt. Extreme meningen krijgen meer bereik, genuanceerde stemmen verdrinken in de ruis, en de gemeenschappelijke feitenbasis waarop democratie rust, brokkelt af.

De oplossing: regel de weg, niet de auto’s

Hier komt het cruciale onderscheid: vrijheid van meningsuiting is niet hetzelfde als vrijheid van distributie. Iedereen mag zeggen wat hij wil – dat is een grondrecht. Maar niemand heeft recht op een algoritme dat zijn boodschap naar miljoenen mensen pusht. Als jij op Facebook iets deelt, mag je dat zeggen. Maar of Facebook dat naar 10 of 10.000 mensen doorstuurt, hangt af van het algoritme. Die keuze kunnen we reguleren.

Drie concrete oplossingen

1. Transparantie over algoritmes
Platforms moeten uitleggen hoe hun algoritmes werken. Een label bij trending topics: “Dit onderwerp is trending omdat het 340% meer reacties uitlokt.” De optie om te kiezen voor een chronologische tijdlijn zonder algoritmische sturing.

2. Versterk publieke alternatieven
Publieke omroepen en kwaliteitsjournalistiek zijn geen luxe maar noodzaak. Een publiek gefinancierde factcheck-infrastructuur. Lokale digitale platforms zonder algoritmische filtering. Onderwijsprogramma’s over digitale geletterdheid vanaf de basisschool.

3. Maak overstappen makkelijker
Nu zit je vast aan een platform omdat daar je contacten en foto’s zitten. Oplossing: je moet je vriendenlijst mee kunnen nemen naar een ander platform. Verschillende sociale netwerken moeten met elkaar kunnen communiceren, zoals e-mail werkt.

Waarom dit geen censuur is

Echte keuzevrijheid vereist toegang tot betrouwbare informatie, inzicht in waarom je iets ziet, en alternatieven om uit te kiezen. Een supermarkt die alleen snoep op ooghoogte legt en groente verstopt, biedt ook “keuzevrijheid”. Maar we accepteren voedselregulering omdat we de volksgezondheid belangrijk vinden. Waarom zouden we onze informatievoorziening anders behandelen?

Wat we morgen kunnen doen

Voor beleidsmakers: algoritmes moeten net als financiën verantwoord worden. Voor burgers: vraag je af waarom je dit nu ziet, zoek actief naar andere bronnen, steun onafhankelijke journalistiek.

Democratie werkt het best als ze spannend is in de inhoud (het debat) en saai in de infrastructuur (de regels). Nu is het omgekeerd. We hoeven geen dystopie te vrezen om te handelen. Het volstaat om twee vragen te blijven stellen: Wie bepaalt wat ik zie? Hoe weet ik wat waar is?

Dat is geen censuur, maar democratisch onderhoud. Net zo saai en essentieel als het onderhouden van onze dijken. Je merkt het pas als het misgaat, maar dan is het te laat.

Jeroen Teelen en Peter van Eijk

21 oktober 2026